Nevsehir - Νεβσεχίρ

ΛΥΣΗ

ΕΝΑΣ ΜΕΓΑΛΟΣ ΕΛΛΗΝΑΣ Κωνσταντίνος Καραθεοδωρή: Ο Έλληνας δάσκαλος του Άλμπερτ Αϊνστάιν

ΕΝΑΣ ΜΕΓΑΛΟΣ ΕΛΛΗΝΑΣ Κωνσταντίνος Καραθεοδωρή: Ο Έλληνας δάσκαλος του Άλμπερτ Αϊνστάιν Γόνος γνωστής οικογένειας της Κωνσταντινούπολης, μέλη της οποίας κατέλαβαν υψηλές θέσεις στην οθωμανική διοίκηση, προασπίζοντας από τις θέσεις αυτές τα συμφέροντα των Ελλήνων ομοεθνών τους, ο Κωνσταντίνος Καραθεοδωρή --όπως επικράτησε να λέγεται-- αποτελεί έναν αξιόλογο εκπρόσωπο, μέσω της έρευνάς του, του μαθηματικού πνεύματος του 20ού αιώνα που χαρακτηρίζεται από μια στροφή στην κλασική εντέλεια των αρχαίων ελλήνων μαθηματικών. Γιος του διπλωμάτη Στέφανου Καραθεοδωρή και της Δέσποινας Πετροκόκκινου, γεννιέται στο Βερολίνο στις 13 Σεπτεμβρίου 1873, όπου ο πατέρας του είναι πρεσβευτής της τότε Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Σε μικρή ηλικία χάνει τη μητέρα του και την ανατροφή του ίδιου, όπως και της αδελφής του Ιουλίας, αναλαμβάνει η γιαγιά του. Μεγαλώνει σε ένα ευρωπαϊκό, επιστημονικό και αριστοκρατικό περιβάλλον, με ζωντανά τα στοιχεία της ελληνορθόδοξης οικογενειακής καταγωγής. Μιλάει πολύ καλά ελληνικά, γαλλικά, γερμανικά και τουρκικά. Φοιτά στη Σχολή της Ριβιέρας και του Σαν Ρέμο. Στο γυμνάσιο των Βρυξελλών, από όπου αποφοιτά, νιώθει στο μάθημα της γεωμετρίας ότι η σχέση του με τα μαθηματικά θα είναι δια βίου. Ένας διαγωνισμός μαθηματικών, στον οποίο καλείται η τάξη του να διαγωνιστεί επί δύο κατά σειρά χρόνια, αποδεικνύει τις μαθηματικές του ικανότητες. Αναδεικνύεται πρώτος και τις δύο χρονιές. Όνειρό του, η ενασχόληση με τα μαθηματικά. Ο πατέρας του θεωρεί τη μαθηματική επιστήμη «επάγγελμα χωρίς μέλλον». Δεν τον αφήνει να σπουδάσει το αγαπημένο του θέμα και ο Κωνσταντίνος, ακολουθώντας την πατρική προτροπή, σπουδάζει στη Στρατιωτική Σχολή του Βελγίου, από την οποία αποφοιτά ως αξιωματικός του Μηχανικού. Η αγάπη του για τα μαθηματικά αποτελεί όμως γι´ αυτόν «σαράκι». Συνεχίζει να συμμετέχει σε διαγωνισμούς μαθηματικών, στους οποίους και διαπρέπει. Το 1898 έρχεται στην Αίγυπτο, όπου παραμένει για δυο χρόνια και εργάζεται ως μηχανικός --βοηθός μηχανικού αρχικά-- στο φράγμα του Ασουάν. Οι μαθηματικές αναζητήσεις αποδεικνύονται πολύ γοητευτικές για τον νεαρό Κωνσταντίνο Καραθεοδωρή, ο οποίος δεν κλείνει τα αυτιά του στις σειρήνες... Τον Ιούνιο του 1900, εγκαταλείπει την Αίγυπτο, τα φράγματα, το επάγγελμα του μηχανικού, για τη μεγάλη του αγάπη: τα μαθηματικά. Κάθεται ξανά στα θρανία της μαθηματικής σχολής των Πανεπιστημίων του Βερολίνου και του Γκέτιγκεν, όπου αναδεικνύεται διδάκτορας το 1908. Η διδακτορική του διατριβή «Περί των ασυνεχών λύσεων στο λογισμό των μεταβολών» είναι η πρώτη μελέτη η οποία ασχολείται συστηματικά με τη θεωρία των σποραδικών λύσεων, καθώς μέχρι τη στιγμή αυτή υπάρχουν μόνο περιορισμένα συμπεράσματα. Η μετέπειτα έρευνά του στον κλάδο αυτό αποφέρει σημαντικά αποτελέσματα σε σειρά άλλων τομέων. Την ίδια χρονιά, το 1908, παντρεύεται στην Κωνσταντινούπολη την Ευφροσύνη, το γένος Καραθεοδωρή, μακρινή συγγενή του. Από τον γάμο αυτόν αποκτά δύο παιδιά, τη Δέσποινα και τον Στέφανο. Η ακαδημαϊκή του καριέρα περιλαμβάνει έδρες διδασκαλίας μαθηματικών στα γερμανικά πανεπιστήμια της Βόννης, του Ανοβέρου, του Μπρεσλάου, του Γκέτιγκεν, του Βερολίνου και του Μονάχου. Αναδεικνύεται έτσι σε κορυφαίο μαθηματικό παγκόσμιου επιπέδου. Το 1920, αναλαμβάνει κατ´ εντολή του Ελευθέριου Βενιζέλου να οργανώσει το υπό ίδρυση Πανεπιστήμιο της Ιωνίας στη Σμύρνη, των Αθηνών και της Θεσσαλονίκης. Κατορθώνει να διασώσει τη βιβλιοθήκη του Πανεπιστημίου της Σμύρνης και μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή το 1922, μεταφέροντας τους τόμους της στο Πανεπιστήμιο Αθηνών. Το διάστημα 1922-1924 είναι καθηγητής μαθηματικών και μηχανικής στο Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο. Το 1924, εγκαθίσταται οριστικά στο Μόναχο. Επιστρέφει στην Ελλάδα το 1930, προκειμένου να συμβάλει στην αναδιοργάνωση των Πανεπιστημίων Αθηνών και Θεσσαλονίκης. Πολύπλευρος και παραγωγικός μαθηματικός πια, ο Κ. Καραθεοδωρή βάζει τη σφραγίδα της επιτυχίας στα θέματα με τα οποία ασχολείται, τα οποία όμως λατρεύει... Το πεδίο της έρευνάς του, ευρύ. Λογισμός των μεταβολών, μερικές διαφορικές εξισώσεις, πραγματικές συναρτήσεις, μιγαδικές συναρτήσεις, γεωμετρική οπτική, θερμοδυναμική, γεωμετρία, θεωρία των συνόλων, αστρονομία, ειδική θεωρία της σχετικότητας του Α. Αϊνστάιν. Πρέπει να σημειωθεί η στενή επιστημονική συνεργασία και αλληλοεκτίμηση μεταξύ του Κωνσταντίνου Καραθεοδωρή και του Αϊνστάιν. Ο Αϊνστάιν τον θεωρεί δάσκαλό του. Δεν έχει σημασία ότι ο Καραθεοδωρή δεν είναι τόσο γνωστός στο ευρύ κοινό όσο ο Αϊνστάιν. Εκτός από το πλήθος των πρωτότυπων επιστημονικών εργασιών που δημοσιεύει, πλουτίζει τη διεθνή μαθηματική βιβλιογραφία με σειρά συγγραμμάτων. Κοινό χαρακτηριστικό τους, η μαθηματική τους αυστηρότητα που συνδυάζεται με επιμελημένη επεξεργασία λεπτομερειών και, κυρίως, μια διαυγή διατύπωση των εννοιών και των αποδείξεων. Διερευνά προβλήματα μεταβολών των m-διάστατων επιφανειών εντός ενός n-διάστατου χώρου. Κάνει ευρεία χρήση των μερικών διαφορικών εξισώσεων πρώτου βαθμού ή πρώτης τάξης, των πολλαπλών ολοκληρωμάτων και των γεωμετρικών μεθόδων. Συμβάλλει με την έρευνά του στη θεωρία των μιγαδικών συναρτήσεων. Ασχολείται με το θεώρημα του Εμίλ Πικάρ, περί προβλημάτων των συντελεστών με τις κανονικές οικογένειες συναρτήσεων πολλών μεταβλητών ή με τη σύμμορφη απεικόνιση... Στον Καραθεοδωρή οφείλεται η αναγνώριση της σπουδαιότητας θεωρήματος του Χέρμαν Σβαρτς, το οποίο δεν είχε έως τότε παρατηρηθεί. Η παρέμβασή του, όμως, σε συνδυασμό με άλλες μαθηματικές έρευνες, ανοίγει νέους ορίζοντες στη μαθηματική επιστημονική έρευνα, οι οποίοι οδηγούν στη μετονομασία από τον Καραθεοδωρή του εν λόγω θεωρήματος σε «λήμμα του Σβαρτς», όπως άλλωστε γίνεται γνωστό στη διεθνή βιβλιογραφία. Ο Καραθεοδωρή, ασχολούμενος με τις πραγματικές συναρτήσεις, εμπνέεται μια αξιωματική διατύπωση για τη μετρικότητα και το μέτρο των σημειοσυνόλων στο n-διάστατο ευκλείδειο χώρο. Εργάζεται με τον ίδιο ζήλο και όταν η «Γενική Ανάλυση» περιλαμβάνει ως ειδικές περιπτώσεις και τις υπόλοιπες «Αναλύσεις». Στο πλαίσιο αυτό, επεξεργάζεται την αλγεβροποίηση της έννοιας του ολοκληρώματος. Τα συγγράμματά του αποτελούν, από την εποχή του μέχρι τώρα, πηγή πληροφόρησης για τους μαθηματικούς... «Λογισμός των μεταβολών και μερικές διαφορικές εξισώσεις πρώτης τάξης»... η πραγματεία που είχε προηγηθεί για το ίδιο θέμα, με τίτλο «Σύμμορφη απεικόνιση»... και δημοσιεύσεις, όμως, όπως οι «Πραγματικές συναρτήσεις»... Πολλές εργασίες του δημοσιεύονται λίγο μετά τον θάνατό του. Το διάστημα 1954-1957, η Βαυαρική Ακαδημία Επιστημών εκδίδει σε πέντε τόμους όλα τα συγγράμματά του. Το επιστημονικό έργο του επεκτείνεται σε πολλούς τομείς και της φυσικής ή της αρχαιολογίας. Οι εργασίες του στη φυσική αφορούν τη θερμοδυναμική, τη γεωμετρική οπτική, την οπτική γενικότερα, την ειδική σχετικότητα και τη μηχανική. Οι αρχαιολογικές του μελέτες αναφέρονται σε κατασκευές της Αρχαίας Ελλάδας και της Αρχαίας Αιγύπτου, ειδικότερα σε ναούς, πυραμίδες ή αρδευτικά έργα... Έγραψε 232 περίπου εργασίες, από τις οποίες δημοσιεύθηκαν οι 165. Όλες σχεδόν οι εργασίες του, όμως, αποτελούν θεμελιώδεις έρευνες εξαιρετικής έμπνευσης που τον αναδεικνύουν ως έναν από τους λίγους στην παγκόσμια επιστήμη. Έναν ρυμοτόμο της μαθηματικής διανόησης. Από το 1927, είναι μέλος της Ακαδημίας Αθηνών, ενώ στη συνέχεια ανακηρύσσεται μέλος των Ακαδημιών του Βερολίνου, του Γκέτινμπενγκ, του Μονάχου, της Μπολόνια και των Λιγκών της Ρώμης. Για τον άνθρωπο Καραθεοδωρή, η κόρη του είπε πριν από λίγα χρόνια, μιλώντας σε επετειακή προς τιμήν του εκδήλωση: «Κάθε Κυριακή πηγαίναμε στη δεύτερη μεγαλύτερη εκκλησία του Μονάχου, η οποία είχε παραχωρηθεί στους Έλληνες. Ο πατέρας μου μας μεγάλωσε σαν Έλληνες. Πηγαίναμε σε γερμανικό σχολείο, αλλά δύο φορές την εβδομάδα ερχόταν στο σπίτι ο αρχιμανδρίτης και μας έκανε μαθήματα ελληνικών. Ο πατέρας μου, κάθε φορά που ερχόταν στην Ελλάδα, με έπαιρνε μαζί του. Στη Γερμανία, όταν με ρωτούσαν από πού είμαι, έλεγα με καμάρι ότι είμαι από την Ελλάδα, γιατί τότε τη θαύμαζαν την Ελλάδα... Ο Κ. Καραθεοδωρή διατηρούσε τακτική αλληλογραφία με τον μαθητή του, Α. Αϊνστάιν. Την ύπαρξη της αλληλογραφίας αυτής, η κόρη του ανακάλυψε μετά τον θάνατο του πατέρα της. Κάποιες από τις επιστολές πουλήθηκαν, άγνωστο πώς. Σε μια από αυτές, που έμειναν στην κόρη του, ο Αϊνστάιν γράφει: «Αγαπητέ κύριε συνάδελφε, βρίσκω θαυμάσιο τον υπολογισμό σας... Θα έπρεπε να δημοσιεύσετε τη θεωρία σε αυτή τη μορφή στα Χρονικά της Φυσικής, καθόσον οι φυσικοί κατά κανόνα αγνοούν αυτό το αντικείμενο, όπως κι εγώ άλλωστε. Με το γράμμα μου θα πρέπει να σας φαίνομαι σαν τον Βερολινέζο που μόλις ανακάλυψε το Crunewald* και αναρωτιέται αν ζούσαν εκεί άνθρωποι πιο πριν. Αν θέλετε να μπείτε στον κόπο να μου εκθέσετε επιπλέον και τους κανονικούς μετασχηματισμούς, θα βρείτε σε μένα έναν ευγνώμονα και ευσυνείδητο ακροατή. Αν, όμως, λύσετε το πρόβλημα των κλειστών γραμμών του χρόνου, θα σταθώ μπροστά σας με σταυρωμένα χέρια... Πίσω από αυτό το ζήτημα κρύβεται κάτι που είναι αντάξιο του ιδρώτα των αρίστων». ( * Το Grunewald ήταν φημισμένο προάστιο του Βερολίνου με πολυτελέστατες βίλες). Ο Κωνσταντίνος Καραθεοδωρή, πέθανε στις 2 Φεβρουαρίου 1950. Κύριοι, ζητήσατε να σας απαντήσω σε χίλια δυο πράγματα, κανείς σας όμως δεν θέλησε να μάθει ποιος ήταν ο δάσκαλός μου, ποιος μου έδειξε και μου άνοιξε τον δρόμο προς την ανώτερη μαθηματική επιστήμη, σκέψη και έρευνα. Και για να μην σας κουράσω, σας το λέω έτσι απλά, χωρίς λεπτομέρειες, ότι μεγάλος μου δάσκαλος υπήρξε ο αξεπέραστος Έλληνας Κωνσταντίνος Καραθεοδωρή, στον οποίο, εγώ προσωπικά, αλλά και η μαθηματική επιστήμη, η φυσική, η σοφία του αιώνα μας, χρωστάμε τα πάντα» - Aλμπερτ Αϊνστάιν, στην τελευταία συνέντευξη τύπου που παρεχώρησε το 1955 Ο άνθρωπος που ο Αϊνστάιν χαρακτήριζε «ein feiner Mensch», δηλαδή «ένας υπέροχος άνθρωπος», για το ήθος, αλλά και τη μόρφωσή του, είναι ελάχιστα γνωστός στους Ελληνες, αν και από τις αρχές του 1900 οι διασημότεροι μαθηματικοί του κόσμου μιλούσαν με απέραντο σεβασμό για το άτομό του. ... Το τρένο συνέχιζε τη μοναχική πορεία του μέσα στη νύχτα προς τα νότια της Γαλλίας, εκεί, προς το τέλος της δεκαετίας του 1920. Οσοι είχαν μόλις επιβιβαστεί στο Παρίσι ετοιμάζονταν και αυτοί για έναν, όσο το επέτρεπαν οι συνθήκες, πιο αναπαυτικό ύπνο. Κάποια από τις κλινάμαξες φιλοξενούσε τρεις επιβάτες, εκ των οποίων οι δύο κάθε άλλο παρά είχαν σκοπό να κοιμηθούν, καθώς τους απασχολούσε ένα πολύ σοβαρό μαθηματικό πρόβλημα. Μόλις είχαν ανεβεί και, όντας καθ' οδόν προς το συνέδριο, που άρχιζε την επομένη, από πολλή ώρα είχαν εμπλακεί σε τόσο ζωηρή συζήτηση ώστε δεν είχαν προσέξει καν τον τρίτο συνεπιβάτη τους, που είχε ανεβεί στο Σεμπλόν Εξπρές από το Μόναχο. Σκαρφαλωμένος στο τρίτο και ψηλότερα τοποθετημένο κρεβάτι του διαμερίσματος, μόνο η έντονη μυρωδιά του πούρου που κάπνιζε ακατάπαυστα έκανε αισθητή στους άλλους την παρουσία του. Η συζήτηση συνεχιζόταν ακόμη και όταν έσβησε το φως. Ο άγνωστος συνεπιβάτης, χωρίς να κατεβεί από το κρεβάτι, έσκυψε και ζήτησε την άδεια να τους διακόψει. Θα έβαζε κανείς στοίχημα ότι μάλλον θα τους έκανε λόγο για το ότι δεν θα τον άφηναν να κοιμηθεί αν συνέχιζαν έτσι τη συζήτηση όλη τη νύχτα. Εκείνος όμως, πιάνοντας το νήμα από εκεί όπου είχε διακόψει τους συνομιλητές, τους οδήγησε προς τη λύση της διαφωνίας τους, δίνοντας δίκιο και στους δύο με λίγες κουβέντες, που έδειχναν ότι ήταν και εκείνος μαθηματικός και μάλιστα κάτοχος του θέματος. Τις κουβέντες διαδέχθηκε η σιωπή και ο μονότονος θόρυβος του τρένου επάνω στις ράγες. Αυτή η άποψη, ξέρεις, είπε έπειτα από λίγο ο ένας από τους δύο διαφωνούντες στον άλλο, θυμίζει λίγο Καραθεοδωρή, που θα τον συναντήσουμε, από ό,τι ξέρω, αύριο στο συνέδριο. Ξεχάσαμε όμως, κύριε, με τη συζήτηση να συστηθούμε, είπε απευθυνόμενος μέσα στο σκοτάδι στον υψηλότερα τοποθετημένο άγνωστο συνεπιβάτη. Και, όπως ίσως μαντεύει ο καθένας, ο ευγενής και καλά καταρτισμένος συνεπιβάτης τούς άφησε άφωνους, συστηνόμενος φυσικά ως Κωνσταντίνος Καραθεοδωρή, ο ελληνικής καταγωγής επιστήμονας, ο οποίος ως τον θάνατό του, το 1950, είχε διδάξει στα μεγαλύτερα πανεπιστήμια Ευρώπης και Αμερικής, έχοντας κατακτήσει τον σεβασμό των διασημότερων μαθηματικών και φυσικών της εποχής. Φως εξ Ανατολών Τον Σεπτέμβριο του 1919 τον καλεί ο Ελευθέριος Βενιζέλος στο Παρίσι και εκεί ο Καραθεοδωρή του αναπτύσσει τις απόψεις του για ένα δεύτερο ελληνικό πανεπιστήμιο. Τον Οκτώβριο της ίδιας χρονιάς παραδίδει στον Ελευθέριο Βενιζέλο, γραμμένο στα γαλλικά, ένα σημαντικό κείμενο, με πολλά επιχειρήματα για την ίδρυση στη Σμύρνη ενός ελληνικού πανεπιστημίου. Είναι τόσο πειστικός ο Καραθεοδωρή ώστε τον Αύγουστο του 1920, σε ένα πολεμικό πλοίο στο λιμάνι της Σμύρνης, ο Βενιζέλος, ο ύπατος αρμοστής της Ελλάδας στη Σμύρνη Στεργιάδης και ο Καραθεοδωρή συμφωνούν και αποφασίζουν την ίδρυση του Πανεπιστημίου της Σμύρνης, το οποίο θα είχε ως έμβλημα τη φράση «Φως εξ Ανατολών». Ο Βενιζέλος φαίνεται πως είχε βρει στο πρόσωπο του Καραθεοδωρή τον ιδανικό κινητήριο μοχλό για ένα τόσο δύσκολο έργο. Η ιδέα του πανεπιστημίου αυτού υποστηρίχθηκε από τον Βενιζέλο και τον Στεργιάδη οικονομικά και ηθικά πάρα πολύ. Και είναι κάπως δύσκολο να εξηγήσουν αυτή τη στάση όσοι πιστεύουν ότι ήταν προσχεδιασμένη η κατάρρευση του μετώπου στη Μικρά Ασία από τον Βενιζέλο ώστε να γεμίσουν οι μεγάλες ακαλλιέργητες εκτάσεις της Ελλάδας από τους πρόσφυγες μεν, αλλά πάντοτε δραστήριους και δημιουργικούς Ελληνες της Μικράς Ασίας. Η εισβολή των Τούρκων στη Σμύρνη τον Αύγουστο του 1922 διέλυσε τα οράματα και εξανέμισε τους κόπους του Καραθεοδωρή, που είχε εν τω μεταξύ παραγγείλει εξοπλισμό, βιβλία και έπιπλα για το πανεπιστήμιο. Και μέσα στον θρήνο των προσφύγων πλέον της Σμύρνης και στην αγωνία τους για μια θέση σε κάποιο πλεούμενο, ο Καραθεοδωρή δεν το έβαλε στα πόδια. Εστειλε την οικογένειά του γυναίκα και δύο ανήλικα παιδιά στο άγνωστο με κάποιο πλοίο και ο ίδιος έμεινε πίσω, ως δημόσιος υπάλληλος, μιας άλλης όμως νοοτροπίας και εποχής, για να περισώσει τα όσα του είχε εμπιστευθεί το ελληνικό κράτος! Και κατάφερε να φέρει πίσω σχεδόν τα πάντα αρχεία και άλλο υλικό. Από όλα αυτά κάποια σκεύη, βιβλιοθήκες και όργανα σήμερα βρίσκονται σκονισμένα στους σπηλαιώδεις διαδρόμους του παλαιού Χημείου στην οδό Σόλωνος και μάλιστα τα νεότερα μέλη του διδακτικού προσωπικού τα αντιμετωπίζουν με κάποια περιφρόνηση, ίσως και ενόχληση, επειδή καταλαμβάνουν πολύτιμο χώρο.

ΧΤΥΠΗΣΑΜΕ ΦΛΕΒΑ ΧΡΥΣΟΥ

Κωνσταντίνος Καραθεοδωρή «Η ενσάρκωση της ελληνικής ευφυΐας»

Κωνσταντίνος Καραθεοδωρή «Η ενσάρκωση της ελληνικής ευφυΐας» Ο Κωνσταντίνος Καραθεοδωρή υπήρξε μια δεσπόζουσα φυσιογνωμία στον κόσμο των μαθηματικών και ένας από τους επιφανέστερους θετικούς επιστήμονες του κόσμου όπως συνομολογούν οι μεγαλύτεροι μαθηματικοί του 20ου αιώνα. Διακρίθηκε για τις μελέτες του πάνω στο λογισμό των μεταβολών, ενώ είχε σημαντική συνεισφορά στους τομείς της θεωρίας των μιγαδικών συναρτήσεων, των πραγματικών συναρτήσεων, της θεωρίας του μέτρου και ολοκλήρωσης. Η συχνή ανταλλαγή επιστολών με τον Αϊνστάιν, μαρτυρά τη συμβολή του στη θεμελίωση της Θεωρίας της Σχετικότητας. Η ιστορία του είναι συγκλονιστική διότι δείχνει το μεγαλείο του Έλληνα και ταυτόχρονα την τύχη του Ρωμιού. «Βιογραφικά στοιχεία» Ο Κωνσταντίνος γεννήθηκε στο Βερολίνο στις 13 Σεπτεμβρίου του 1873. O πατέρας του, Στέφανος Καραθεοδωρή, γεννήθηκε στην Κωνσταντινούπολη και σπούδασε νομικά. Ο Στέφανος Καραθεοδωρή εισήλθε στη διπλωματική υπηρεσία της Υψηλής Πύλης ως γραμματέας και αργότερα ως πρεσβευτής της στις Βρυξέλλες, στην Πετρούπολη και στο Βερολίνο. Η μητέρα του ονομαζόταν Δέσποινα Πετροκοκκίνου και καταγόταν από τη Χίο. Το γένος Καραθεοδωρή καταγόταν από το Βοσνοχώρι, προάστιο της Ανδριανούπολης της Ανατολικής Θράκης. Οι κάτοικοι του Βοσνοχωρίου, μετά τη μικρασιατική καταστροφή εγκαταστάθηκαν στο Αχυροχώρι, το οποίο μετονομάστηκε σε Νέα Βύσσα. Αξίζει να αναφερθεί ότι η Πηνελόπη Δέλτα και ο Κωνσταντίνος Καραθεοδωρή ήταν ξαδέλφια: η μητέρα του συζύγου της, Στεφάνου Δέλτα, ήταν αδελφή του πεθερού και θείου του, Αλέξανδρου Καραθεοδωρή Πασά. Ο θείος του, Καραθεοδωρής Πασάς, είχε διατελέσει στις αρχές του 19ου αιώνα Ηγεμόνας Σάμου και Γενικός Διοικητής Κρήτης (Βαλής). Γενικά, ο Κωνσταντίνος μεγάλωσε σε αριστοκρατικό περιβάλλον και έλαβε επιμελημένη ανατροφή. Πέρασε τα παιδικά του χρόνια στις Βρυξέλλες όπου ο πατέρας του εργαζόταν ως πρεσβευτής. Το 1879 έχασε τη μητέρα του από πνευμονία και η ανατροφή του αναλήφθηκε εξ' ολοκλήρου από τη γιαγιά του, Ευθαλία Πετροκοκκίνου. Από το 1883 ως το 1885 φοίτησε στα σχολεία της Μπορντιγκέρα και του Σαν Ρέμο της ιταλικής Ριβιέρας. Το 1886 εγγράφηκε στο γυμνάσιο Ατενέ Ρουαγιάλ των Βρυξελλών (Athénée Royal d’Ixelles) και αποφοίτησε το 1891. Τότε η τάξη του έλαβε μέρος στο γενικό διαγωνισμό μαθηματικών του Βελγίου (Concours généraux) καταλαμβάνοντας την πρώτη θέση. Τη δεύτερη χρονιά μάλιστα δεν απονεμήθηκε άλλο βραβείο πέρα από το δικό του, καθώς τέθηκε προς λύσιν ένα δυσεπίλυτο πρόβλημα που μόνο αυτός κατάφερε να λύσει. Ο πατέρας του όμως δεν τον άφησε να σπουδάσει την αγαπημένη του επιστήμη θεωρώντας την επάγγελμα χωρίς μέλλον. Έτσι ο Κωνσταντίνος εγγράφηκε το 1891 στη Στρατιωτική Σχολή του Βελγίου (Ecole Militaire de Belgique), από την οποία αποφοίτησε ως αξιωματικός του Μηχανικού. Τον Ιούλιο του 1895 δέχτηκε την πρόσκληση του θείου του, Αλεξάνδρου Καραθεοδωρή Πασά να τον επισκεφθεί στα Χανιά. Εκεί γνώρισε τον Ελευθέριο Βενιζέλο, μια γνωριμία που κατέληξε σε μια επιστήθια και μακρόχρονη φιλία. Το φθινόπωρο του 1898 μετέβη στην Αίγυπτο καθώς είχε προσληφθεί ως βοηθός μηχανικός, από τη Βρετανική εταιρεία που κατασκεύαζε τα φράγματα του Ασουάν και του Ασιούτ. Τότε δημοσίευσε την πρώτη εργασία του στα ελληνικά με τίτλο «Η Αίγυπτος» ενώ παράλληλα μελετούσε την κατασκευή των πυραμίδων. Το συγκεκριμένο βιβλίο περιείχε πληροφορίες για τη γεωγραφία της χώρας, συμπεριλαμβανομένης και μιας περιγραφής του Νείλου. «Η ακαδημαϊκή σταδιοδρομία» Το 1900 πήρε την απόφαση να εγκαταλείψει το επάγγελμα του μηχανικού και να αφοσιωθεί στην αγαπημένη του επιστήμη. Οι συγγενείς του έγιναν έξαλλοι, ενώ ακόμα και οι καλύτεροι του φίλοι προσπάθησαν να τον μεταπείσουν ασκώντας δριμεία κριτική στην απόφασή του να εγκαταλείψει το επάγγελμα του μηχανικού για να σπουδάσει μαθηματικά. Ό ίδιος ο Καραθεοδωρή όπως ομολογεί δεν ήταν πεπεισμένος ότι το σχέδιο του θα είχε αίσιο τέλος, αλλά πίστευε ότι μόνο η ενασχόλησή του με τα μαθηματικά θα έδινε ενδιαφέρον στη ζωή του. Σε ηλικία 27 ετών επέστρεψε στη Γερμανία και εγγράφηκε στο Πανεπιστήμιο του Βερολίνου. Για δύο χρόνια σπούδασε εκεί αλλά μετά μεταγράφηκε στο Πανεπιστήμιο της Γοττίγγης (Göttingen) της Γερμανίας όπου το 1904 αναγορεύτηκε διδάκτορας εκπονώντας διατριβή με τίτλο «Περί των ασυνεχών λύσεων στον λογισμό των μεταβολών». Το συγκεκριμένο Πανεπιστήμιο είχε αναδειχθεί τότε σε κέντρο της μαθηματικής επιστήμης παγκοσμίως, καταλαμβάνοντας τα πρωτεία από την πόλη του Βερολίνου. Εκείνη την περίοδο αποπειράθηκε να εργαστεί σε κάποιο ελληνικό πανεπιστήμιο, όμως οι αρμόδιοι του απάντησαν πως μπορεί να διοριστεί μόνο ως ελληνοδιδάσκαλος σε κάποιο επαρχιακό σχολείο και τίποτα περισσότερο. Τον Μάρτιο του 1905 έγινε άμισθος υφηγητής στο Πανεπιστήμιο της Γοττίγγης αντικαθιστώντας τον βαριά άρρωστο καθηγητή Brendel. Δίδαξε μαθηματικά για ασφαλιστές μέχρι το Πάσχα 1908. Παράλληλα εργάστηκε επάνω στον τομέα της κλασσικής θερμοδυναμικής και το Νοέμβριο του 1908 δημοσίευσε στο γερμανικό περιοδικό Mathematische Annalen την μελέτη του. Το αξίωμα που αναφερόταν σε ημιστατικές μεταβολές έμεινε γνωστό ως «Αρχή του Καραθεοδωρή». Η αρχή του Καραθεοδωρή ήταν μια ριζοσπαστική τομή σε σχέση με τις παραδοσιακές προσεγγίσεις των θεμελιωτών της θερμοδυναμικής του 19ου αιώνα. Ένα μικρό διάλλειμα στην ακαδημαϊκή του σταδιοδρομία συνέβη μόνο στις 18 Φεβρουαρίου του 1919 στην Ξηροκρήνη (Kuru Cesme) της Κωνσταντινούπολης, όταν παντρεύτηκε την 24χρονη Ευφροσύνη, με την οποία απέκτησαν δύο παιδιά, τον Στέφανο και την Δέσποινα. Κατόπιν θα ερχόταν η πανεπιστημιακή αναγνώριση όταν θα δίδασκε σε διάφορα γερμανικά ακαδημαϊκά ιδρύματα. Το διάστημα 1908-1909 εργάστηκε στο Πανεπιστήμιο της Βόννης. Το 1909 αναγορεύτηκε καθηγητής στο Πολυτεχνείο του Ανόβερου και το 1910-1913 στο Πολυτεχνείο του Μπρεσλάου. Από το 1913 ως το 1918 ήταν καθηγητής μαθηματικών στο Πανεπιστήμιο της Γοττίγγης, όπου πραγματοποίησε πολλές θεμελιώδεις συμβολές οι οποίες εδραίωσαν τη θέση του ως κορυφαίου μαθηματικού της γενιάς του στη Γερμανία, αλλά και σε ολόκληρο τον κόσμο. Το 1918 δημοσίευσε το βιβλίο «Μαθήματα περί των πραγματικών συναρτήσεων» το οποίο έμελλε να αποτελέσει μία από τις καλύτερες πηγές για την εκμάθηση της θεωρίας του μέτρου και της ολοκλήρωσης. Η θεωρία του για το εξωτερικό μέτρο και το φερώνυμο θεώρημα επέκτασης διδάσκεται σήμερα σε κάθε μεταπτυχιακού επιπέδου μάθημα πραγματικών μεταβλητών. «Το μικρασιατικό εγχείρημα» Το φθινόπωρο του 1919 κλήθηκε από τον Ελευθέριο Βενιζέλο να οργανώσει το Ιώνιο Πανεπιστήμιο στη Σμύρνη. Η αποδοχή της πρόσκλησης του Βενιζέλου ήταν σίγουρα μια συναισθηματική και όχι ορθολογική απόφαση γιατί θα αναγκαζόταν να εγκαταλείψει τη Γερμανία στον κολοφώνα της δημιουργικής του ορμής. Έτσι έγινε πρύτανης του καταδικασμένου εν τη γενέσει του Πανεπιστημίου Σμύρνης. Τον Αύγουστο του 1922, το έργο του διέκοψε η μεγάλη καταστροφή του Ελληνισμού. Ο επιστήμονας-ανθρωπιστής Καραθεοδωρή έμεινε στη Σμύρνη μέχρι την κατάρρευση του μικρασιατικού μετώπου και περιέσωσε με κίνδυνο της ίδιας του της ζωής πολύτιμο υλικό από το πανεπιστήμιο της Σμύρνης. Πολλά από τα εργαστηριακά όργανα του Ιονίου Πανεπιστημίου κατάφερε να τα μεταφέρει στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, όπου και βρίσκονται μέχρι τις μέρες μας στο Μουσείο Φυσικών Επιστημών του πανεπιστημίου. Έχοντας διοριστεί καθηγητής Αναλυτικής και Ανωτέρας Γεωμετρίας στο Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών εκσυγχρόνισε σημαντικά το συγκεκριμένο Πανεπιστήμιο. Το 1923-1924 δίδασκε στο Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο. Το 1924 εγκατέλειψε την έδρα και μέχρι το θάνατό του θα δίδασκε στο Πανεπιστήμιο του Μονάχου. «Τα επόμενα χρόνια» Ο Καραθεοδωρή ήταν μέλος πολλών επιστημονικών εταιριών και Ακαδημιών. Το 1928 μάλιστα έγινε ο πρώτος Επισκέπτης Καθηγητής της Αμερικανικής Μαθηματικής Εταιρίας και δίδαξε σε διάφορα αμερικανικά πανεπιστήμια, μεταξύ των οποίων το Harvard, το Stanford και το Berkeley. Στις αρχές του 1929 του προσεφέρθη καθηγητική θέση στο Stanford, την οποία όμως δεν αποδέχθηκε. Στις αρχές του 1930 όταν ο Βενιζέλος επανήλθε στην κυβέρνηση τον διόρισε σύμβουλο της κυβέρνησης για την ανασυγκρότηση των ελληνικών πανεπιστημίων. Ο Καραθεοδωρή έλαβε άδεια απουσίας από το Μόναχο για δύο περίπου χρόνια προκειμένου να μελετήσει ενδελεχώς την κατάσταση των πανεπιστημίων στην Ελλάδα. Ωστόσο, δεν κατάφερε να υπερνικήσει τα κακώς κείμενα που μάστιζαν από τότε το ελληνικό πανεπιστημιακό σύστημα. Τελικά, το 1932 επέστρεψε στο Μόναχο όπου παρέμεινε δίχως άλλη διακοπή στην ακαδημαϊκή του θέση μέχρι τη συνταξιοδότηση του το 1938. Έπειτα, η άνοδος του εθνικοσοσιαλιστικού κόμματος στη Γερμανία άλλαξε δραματικά τη ζωή του. Ο ίδιος απρόθυμα χρησιμοποιήθηκε από τους Ναζί στη διεθνή τους προπαγάνδα, αλλά βοήθησε εμπράκτως πολλούς Εβραίους φίλους και συναδέλφους του. Όταν μετά τον πόλεμο προσπάθησε να μετοικήσει στην Ελλάδα με την οικογένειά του, δέχθηκε την απόρριψη των Ελλήνων. Την άνοιξη του 1947, οι γιατροί διέγνωσαν ότι έπασχε από υπερπλασία του προστάτη και τελικώς πέθανε σε ηλικία 77 ετών στις 2 Φεβρουαρίου του 1950. Η είδηση του θανάτου του προκάλεσε θλίψη στον κόσμο των λογίων και ο Καραθεοδωρή θρηνήθηκε από όλους τους μαθηματικούς και διανοούμενους παγκοσμίως. «Η εμπλοκή του με τη Θεωρία της Σχετικότητας» Ο Αϊνστάιν, καθότι δεν ήταν μαθηματικός, όταν αντιμετώπιζε προβλήματα μαθηματικής υφής απευθυνόταν στον Καραθεοδωρή και σε άλλους διακεκριμένους μαθηματικούς της εποχής. Ίσως όμως ο Καραθεοδωρή βοήθησε περισσότερο από όλους στην εξέλιξη της θεωρίας της Σχετικότητας διότι απαντούσε απλά και άμεσα. Η μεταξύ τους αλληλογραφία φανερώνει τον μεγάλο σεβασμό που έτρεφε ο νομπελίστας διανοούμενος προς τον Καραθεοδωρή. Υπό αυτήν την έννοια θεωρείται ως δάσκαλος του Αϊνστάιν. Άλλωστε, ο ίδιος ο Αϊνστάιν το ομολόγησε στην τελευταία συνέντευξη τύπου που έδωσε στην Αμερική λίγο πριν πεθάνει. Επ’ ακριβώς δήλωσε «Κύριοι, λυπάμαι που σας βλέπω έτοιμους να φύγετε δίχως να μου υποβάλλετε την ουσιαστικότερη ίσως ερώτηση. Ζητήσατε να σας απαντήσω σε χίλια δυο πράγματα, κανείς σας όμως δεν θέλησε να μάθει ποιος ήταν ο δάσκαλός μου, ποιος μου έδειξε και μου άνοιξε τον δρόμο προς την ανώτερη μαθηματική επιστήμη, σκέψη και έρευνα. Για να μην σας κουράζω, σας λέω απλά χωρίς λεπτομέρειες ότι μεγάλος μου δάσκαλος υπήρξε ο αξεπέραστος Έλληνας Κωνσταντίνος Καραθεοδωρή στον οποίον εγώ προσωπικά, αλλά και ολόκληρη η μαθηματική επιστήμη, η φυσική και η σοφία του αιώνα, χρωστάμε τα πάντα». Παρ’ όλα αυτά ο Καραθεοδωρή ουδέποτε αμφισβήτησε την πατρότητα του Αϊνστάιν στη θεωρία της σχετικότητας. Σήμερα ο αδριάντας του Καραθεοδωρή δεσπόζει στην κεντρική πλατεία της Κομοτηνής γιατί, ως θρακιώτης στην καταγωγή, η Κομοτηνή αποτελεί τη διοικητική πρωτεύουσα της Περιφέρειας Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης. Ο Κωνσταντίνος Καραθεοδωρή, αν και δεν συγκαταλέγεται ανάμεσα στους εθνικούς ευεργέτες του τόπου μας, αναμφισβήτητα άφησε σε όλους τους Έλληνες μια εξαιρετικά πλούσια πολιτιστική κληρονομιά. Η απόφασή του να έρθει στην Ελλάδα του 1920 προκειμένου να της φανεί χρήσιμος, παρόλο που μεσουρανούσε στη Γερμανία, είναι ενδεικτική της αγάπης που έτρεφε για αυτήν. Μέσω της τεράστιας ακτινοβολίας του στον ακαδημαϊκό κόσμο, αλλά και της ευρύτερης επιρροής του στην επιστημονική και εκπαιδευτική πολιτική, πάντα επηρέαζε θετικά τους άλλους ανθρώπους για την Ελλάδα.

Ο ΝΑΟΣ ΤΩΝ ΣΤΕΦΑΝΩΝ [TOKALI KILISE]

Ο ΝΑΟΣ ΤΩΝ ΣΤΕΦΑΝΩΝ [TOKALI KILISE] Ο λαξεμένος μέσα στο βράχο Ναός των Στεφάνων [Tokalı Kilise], βρίσκεται στην κοιλάδα της Ματιανής [Göreme] 11 Km βορειοανατολικά της Νεάπολης και αποτελεί μοναδικό δείγμα της μεσοβυζαντινής τέχνης του 10ου αιώνα στην Καππαδοκία. Ο Ναός των Στεφάνων [Tokalı Kilise], αυτό το υπέροχο μνημείο της Βυζαντινής Καππαδοκίας, κατά την μεσοβυζαντινή περίοδο, αποτέλεσε το καθολικό του μεγάλου μοναστικού συγκροτήματος της Μονής των Αρχαγγέλων. Περιλαμβάνει τρεις Ναούς. Τον πρωτολαξεμένο και αποκαλούμενο Κάτω Ναό, ο οποίος λαξεύτηκε περί τα μέσα του ένατου 9ου αιώνα. Τον Παλαιό Ναό, ο οποίος λαξεύτηκε, πενήντα χρόνια αργότερα, ένα επίπεδο ακριβώς πάνω, λαξεύτηκε μία μεγαλύτερη θολοσκεπής μονόκλιτη από τον Κάτω Ναό. Είναι πιο ευρύχωρος, με πλουσιότατη αγιογραφική διακόσμηση. Σε όλο το θόλο εικονίζεται με πληθώρα παραστάσεων, όλος ο χριστολογικός κύκλος, η παιδική ηλικία, τα Θαύματα και τα Πάθη του Ιησού. Το Νέο Ναό, ο οποίος λαξεύτηκε, γύρω στα 950, ως αποτέλεσμα της ολοένα αυξανόμενης μοναστικής κοινότητας. Οι εργασίες λάξευσης ξεκίνησαν από την ανατολική πλευρά του Παλαιού Ναού, δηλαδή από το Ιερό βήμα, το οποίο και αποτελεί την είσοδο του Νέου Ναού. Μέσα στο βράχο λαξεύτηκε μια υπέροχη τρίκλητη βασιλική με εγκάρσιο κλίτος και τρίκογχο Ιερό, που χωρίζεται με ένα μνημειώδη διάδρομο. Όλοι όσοι έχουν επισκεφθεί την περιοχή, συμφωνούν ότι αποτελεί μοναδικό λαξεμένο μνημείο μέσα στο βράχο. Οι διαστάσεις του Νέου Ναού ασυνήθιστα μεγάλες για την Καππαδοκία, προσεγγίζουν σε μέγεθος ορισμένα μεσοβυζαντινά μνημεία που διασώζονται σήμερα στην Κωνσταντινούπολη. Όλος ο γραπτός διάκοσμος του Ναού είναι σύμμετρος του μεγέθους και της αρχιτεκτονικής του κομψότητας, το δε εικονογραφικό του πρόγραμμα χαρακτηρίζεται από υψηλή αισθητική και πολυπλοκότητα. Περιλαμβάνει ένα πλούσιο χριστολογικό κύκλο, εμπνευσμένο από τα Ευαγγέλια και τα Απόκρυφα κείμενα, αλλά και ασυνήθιστες αγιογραφικές απεικονίσεις. Η λαξεμένη αρχιτεκτονική και η τεχνοτροπία των αγιογραφιών τόσο του Παλαιού όσο και του Νέου Ναού, καταλαμβάνουν σημαντική θέση στην Ιστορία της Τέχνης, και αποτελούν το πρώτο σωζόμενο μεγάλου μεγέθους βυζαντινό μνημείο των μέσων του 10ου αιώνα στην Καππαδοκία. Η Μακεδονική Αναγέννηση και η καλλιτεχνική ακμή γρήγορα εξαπλώνονται στην Καππαδοκία. Η εκκλησία των Στεφάνων την εποχή αυτή, αποτελεί δείγμα υψηλής λαξεμένης αρχιτεκτονικής με υπέροχα εικονογραφικά προγράμματα. Οι τοιχογραφίες του Νέου Ναού προσφέρουν μία νέα διάσταση στο σύνολο των καλλιτεχνημάτων του 10ου αιώνα. Πολλοί ιστορικοί Τέχνης μελετώντας την εκκλησία των Στεφάνων στο Göreme, βρίσκουν απαντήσεις σε ερωτήματα σχετικά με την ναϊκή αρχιτεκτονική και την εικονική τέχνη του 10ου αιώνα. Σχετικά με την ακριβή χρονολόγηση του μνημείου και σύμφωνα με τα αρχαιολογικά ευρήματα του χώρου, αλλά και από τα συγκριτικά τοπικά ευρήματα και τις επιγραφές, έχουμε τρεις φάσεις λάξευσης από το 850 μέχρι το 950 και δύο φάσεις αγιογράφησης, από το 920 μέχρι το 960. ΟΙ ΦΑΣΕΙΣ ΤΗΣ ΛΑΞΕΥΣΗΣ ΤΩΝ ΤΡΙΩΝ ΕΚΚΛΗΣΙΩΝ. ΚΑΤΩ ΝΑΟΣ: Το ενδιαφέρον των Τούρκων, που αποσκοπούσε στην τουριστική ανάπτυξη της Καππαδοκίας, εκδηλώθηκε στις αρχές της δεκαετίας του 60. Μέχρι τότε, πολύ δύσκολα ο επισκέπτης είχε πρόσβαση στο μνημείο, λόγω της διάβρωσης και των κατολισθήσεων. Ο Κάτω Ναός καθαρίστηκε από τα συντρίμμια και αναστηλώθηκε. Η στοά η οποία συνδέει τον νάρθηκα με τα κλίτη της εκκλησίας υποστηλώθηκαν. Ο αρχιτεκτονικός τύπος του Κάτω Ναού, είναι τρίκλητη βασιλική, μικρών διαστάσεων. Στα ανατολικά βρίσκεται το υπερυψωμένο Ιερό που αποτελείται από τρεις ημικυκλικές αψίδες. Στις ανατολικά λαξεμένες πλευρές των κογχών υπάρχουν λαξευτοί βωμοί και στα δεξιά τους λαξευτά καθίσματα. Στην νοτιοδυτική γωνία του Καθολικού βλέπουμε μία λαξευτή γούρνα η οποία πιθανότατα χρησιμοποιείτο για τον Αγιασμό. Οι μικρές πλευρικές διαστάσεις του Κάτω Ναού, και η χαρακτηριστική ομοιότητα με την Κουμπελί κιλισέ στο Σόγανλι που χρονολογήθηκε από τις αγιογραφίες της, τοποθετούν τον Κάτω Ναό στις αρχές της μεσοβυζαντινής περιόδου. Ο καμαροσκεπής προθάλαμος, μήκους περίπου τεσσάρων μέτρων πριν τον Κάτω Ναό, οδηγεί σε δύο λαξεμένους τάφους στη νότια πλευρά, ενώ στον κυρίως ναό και στη βόρεια πλευρά, βλέπουμε δύο αρκοσόλια λαξευμένα στον βόρειο τοίχο και ένα ταφικό λάξευμα στο δάπεδο του νάρθηκα. Από αυτό συμπεραίνουμε πως ο Κάτω Ναός μετά τη δημιουργία της υπεράνω μονόκλιτης παλαιάς εκκλησίας, χρησιμοποιήθηκε για κάποιο χρονικό διάστημα ως ταφικό παρεκκλήσιο και αργότερα ως χώρος ταφής. Ο Κάτω Ναός πιθανά αργότερα να λειτούργησε και ως «νάρθηκας» του παλαιού υπεράνω μονόκλιτου Ναού. Ο Κάτω Ναός ενδεχόμενα να είχε μετατραπεί σε κρύπτη και μπορούμε να υποθέσουμε ακολουθώντας την πρακτική που αναφέρεται στα μοναστικά χειρόγραφα, ότι σε αυτό το χώρο πιθανότατα να είχε ταφεί ο ιδρυτής της μοναστικής κοινότητας. ΠΑΛΑΙΟΣ ΝΑΟΣ: Μία μικρή μονόκλιτη εκκλησία της οποίας το Καθολικό είναι μικρών διαστάσεων, τόσο στην κάτοψη και στο ύψος, ενώ η θολωτή οροφή στηρίζεται σε απλό γείσο, που αποτελεί τη μοναδική αρχιτεκτονική κομψότητά του. Στο ανατολικό άκρο του, υπήρχε μία μεγάλων διαστάσεων αψίδα και μία κόγχη ως Πρόθεση, προφανώς με έναν βωμό. Από αυτό το σημείο, μισό αιώνα αργότερα ξεκίνησαν οι εργασίες στη λάξευση του Νέου Ναού. Η μεγάλη αψίδα αποτελεί σήμερα την είσοδο του Νέου Ναού. Ο Παλαιός Ναός αποτελεί χαρακτηριστικό συνηθισμένο δείγμα λαξεμένης μονόκλιτης εκκλησίας στην Καππαδοκία. Ο επιμήκης θολωτός προθάλαμος συναντάται στην περιοχή, τόσο στην Πρωτοβυζαντινή, όσο και στην Μεσοβυζαντινή περίοδο, λόγω προφανώς, της λειτουργικής χρησιμότητάς του. ΝΕΟΣ ΝΑΟΣ: Από πλευράς μεγέθους και αρχιτεκτονικής κομψότητας ο Νέος Ναός των Στεφάνων [Tokalı Kilise] διαφέρει ριζικά από τους δύο προκατόχους του. Μισό αιώνα περίπου μετά την αγιογράφηση του Παλαιού Ναού, ξεκίνησαν οι εργασίες, λαξεύοντας την είσοδο του από το Ιερό του Παλαιού, όπως προαναφέρθηκε. Ο Νέος Ναός αποτελείται από ένα μεγάλο καθολικό με λαξεμένη καμαρωτή οροφή, η οποία χωρίζεται σε τρία τμήματα με μικρά διαχωριστικά τόξα και πολύ προσεκτικά λαξευμένες μαρκίζες. Ακριβώς πάνω από τη μαρκίζα αρχίζουν οι θόλοι και η βάση του βόρειου και του νότιου τυμπάνου. Κάθε τύμπανο φέρει διάκοσμο αποτελούμενο από έναν σταυρό, ο οποίος το χωρίζει σε τέσσερα τμήματα. Τα χαμηλότερα σημεία είναι διακοσμημένα με τυφλές αψίδες. Στα ανατολικά ένα μνημειώδες κλίτος με πέντε καμάρες διαχωρίζει το καθολικό από τον υπερυψωμένο διάδρομο που διέρχεται μπροστά από τις τρεις ευρύχωρες αψίδες του Ναού. Αυτός ο διαχωρισμός καθολικού και Ιερού είναι δείγμα μοναδικής αρχιτεκτονικής ομορφιάς. Η αψίδα του Ιερού περιλαμβάνει έναν λαξεμένο βωμό, πολυτελείς λαξεμένους θρόνους με βραχίονες. Η Πρόθεση και το Διακονικό είναι πιο απλά. Οι αρχιτεκτονικές λεπτομέρειες του Ναού έχουν λαξευτεί με ιδιαίτερη ακρίβεια. Όμοια καλά λαξευμένο είναι και το παρεκκλήσιο, προσκολλημένο στην βόρεια πλευρά του Νέου Ναού. Πρόκειται για έναν διαμήκη, καμαρωτό χώρο με μονή αψίδα. Από τις ομοιότητες στις λαξευμένες λεπτομέρειες, συμπεραίνεται ότι το παρεκκλήσιο λαξεύτηκε συγχρόνως με τον Νέο Ναό. O αρχιμάστορας-λαξευτής που επέβλεψε το έργο και την αρχική του διακόσμηση, επέμεινε και έδωσε μεγάλη έμφαση τις βασικές κατευθύνσεις και «δομικές» γραμμές, διακοσμώντας τις απλά αλλά κομψότατα. Αντηρίδες, μαρκίζες, πεσσοί, κιονόκρανα και αψίδες λειάνθηκαν με μεγάλη λεπτομέρεια. Σύμφωνα με εκτιμήσεις ειδικών, ο χρόνος που χρειάστηκε για την πλήρη αποπεράτωση της λάξευσης του Νέου Ναού και του Παρεκκλησίου ήταν περίπου τα δύο χρόνια. Στην αντηρίδα αριστερά της αψίδας του Ιερού βλέπουμε επιγραφή από την οποία δυστυχώς δεν προκύπτουν επαρκή στοιχεία χρονολόγησης. «Ο Ναός αυτός τελείωσε τον Ιούνιο, την 15η μέρα. Ο Κύριος ας προστατεύει τον κτίστη». Κατά την τοπική αρχιτεκτονική παράδοση, συναντάμε κυρίως μονόκλιτες και δίκλητες βασιλικές αλλά και σταυρόσχημες λαξεμένες εκκλησίες, τόσο στους πρώιμους όσο και στους μεσοβυζαντινούς χρόνους. Ο τύπος, η μορφή και οι αρχιτεκτονικές λεπτομέρειες του Νέου Ναού των Στεφάνων, αποτελούν το μοναδικό δείγμα στην περιοχή. Η εγκάρσια καμαρωτή μορφή του Νέου Ναού όχι μόνο αποτελεί νεωτερισμό για την Καππαδοκία αλλά είναι και παντελώς άγνωστη στην καρδιά της αυτοκρατορίας. Δεν υπάρχει κανένα δομημένο σωζόμενο δείγμα αυτού του τύπου στην Κωνσταντινούπολη. Λίγα δείγματα υπάρχουν στη Βόρεια Μεσοποταμία, τα οποία πολύ πιθανόν να αποτέλεσαν το πρότυπο της αντιγραφής. Στο ερώτημα αν και κατά πόσο η Νέα Εκκλησία των Στεφάνων επηρέασε αργότερα την ευρύτερη περιοχή, την απάντηση την βρίσκουμε σε ένα μικρό εκκλησάκι 500 μέτρα δυτικότερα, στο küçük tokali kilise, που αποτελεί το πλησιέστερο αντίγραφο. Δείγματα μικρής επιρροής σε όλο το διάστημα του 11ου αιώνα, εντοπίζονται επίσης βορειότερα, στην εκκλησία των Δώδεκα Αποστόλων [Kiliçlar Kilise], αλλά και στην Κίτρινη Εκκλησία [Sariça Kilise] στην περιοχή του Προκοπίου. ΟΙ ΦΑΣΕΙΣ ΑΓΙΟΓΡΑΦΗΣΗΣ ΚΑΙ ΧΡΟΝΟΛΟΓΗΣΗΣ Ο αγιογραφικός διάκοσμος του Παλαιού Ναού. Η στενή ομοιότητα στην τεχνοτροπία του κύριου εικονογραφικού κύκλου μεταξύ του Παλαιού Ναού των Στεφάνων και άλλων χρονολογημένων εκκλησιών όπως της εκκλησίας του Τιμίου Προδρόμου [Ayvalı Kilise] στο Güllüdere [κοιλάδα των ρόδων], μας οδηγούν με βεβαιότητα στις αρχές του δέκατου αιώνα. Η πρώτη χρονική φάση της αγιογράφησης, που ταυτίζεται με τον Παλαιό, κατατάσσεται λοιπόν γύρω στα 920. Τα χρώματα περιορίζονται στα γαιώδη, μαζί με μαύρο, άσπρο και μικρές ποσότητες από κόκκινο θειούχο υδράργυρο [κιννάβαρι] και χρώματα μπλε από επεξεργασία του ορυκτού αζουρίτη. Η απεικόνιση της ανθρώπινης μορφής είναι κοινή: κυριαρχεί κεφάλι σε σχήμα οβάλ, με μεγάλα φαιοκίτρινα μάτια και όμοιου χρώματος φρύδια, ευθεία μύτη και χείλη σε αποχρώσεις του κόκκινου. Βλέποντας τις απεικονίσεις του Παλαιού Ναού των Στεφάνων και του Τιμίου Προδρόμου [Ayvalı Kilise] βορειότερα, αποδεικνύεται ότι οι δύο Ναοί αγιογραφήθηκαν από το ίδιο εργαστήριο και πιθανότατα από τον ίδιο αγιογράφο. Ενώ δεν έχουμε ενεπίγραφες μαρτυρίες από τον Παλαιό Ναό που να συμβάλλουν στην χρονολόγησή του, συναντάμε τέτοιες στο Ayvalı Kilise, από τις οποίες με βεβαιότητα χρονολογούμε τον Παλαιό Ναό γύρω στα 920, στην εποχή του Κωνσταντίνου του Πορφυρογέννητου. Το εικονογραφικό πρόγραμμα του Παλαιού Ναού κατά την παραπάνω χρονική περίοδο περιλαμβάνει περίπου 30 σκηνές και διασώζεται σε αρκετά καλή κατάσταση στον καμαρωτό θόλο του Παλαιού Ναού, στον βόρειο τοίχο του και στις ανατολικές και δυτικές αψίδες του καθολικού. Όλος ο χριστολογικός κύκλος αποδίδεται αφηγηματικά. Τα πιο σημαντικά δείγματα της φάσης διακόσμησης, εντοπίζονται στον καμαρωτό θόλο. Στην κορυφή του θόλου έχουμε προτομές προφητών οι οποίες αποδίδονται σε μία ταινιωτή σειρά που πρέπει να εικονογραφήθηκε από τα ανατολικά προς τα δυτικά. Κάθε πλευρά του θόλου διαιρείται σε τρεις ζώνες, οι δε σκηνές σε κάθε ζώνη αρχίζουν από την επάνω νοτιοανατολική γωνία του θόλου και καταλήγουν στην κάτω βορειοανατολική. Αυτός ο τριζωνικός διαχωρισμός του προγράμματος ταυτίζεται με την παραδοσιακή διαίρεση του Βίου του Χριστού σε τρεις φάσεις : την νηπιακή ηλικία, τα Θαύματα και τα Πάθη. Ο λαξεμένος θόλος διακοσμείται με περίτεχνες σκηνές από τον Βίο του Χριστού, όπως ………………………… Τρεις σκηνές εντοπίζονται εκτός των ορίων της τριζωνικής αφήγησης του θόλου. Στο τύμπανο της θριαμβικής αψίδας η Μεταμόρφωση η Ανάληψη και η Υπαπαντή στην νότια πλευρά του ανατολικού τοίχου. Στις εκκλησίες χωρίς τρούλο, η θριαμβική αψίδα θεωρείται ως αντίστοιχης με τον τρούλο σημασίας ναϊκός χώρος. Βλέπουμε την εξέχουσα θέση της σκηνής της Μεταμόρφωσης η οποία αποδίδεται στην έμφαση που δόθηκε από την εκκλησία μετά την Εικονοκλαστική περίοδο. Η επιρροή της Πρωτεύουσας είναι εμφανής. Τη σκηνή της Μεταμόρφωσης την συναντάμε στην ίδια θέση επίσης και σε άλλους λαξεμένους Ναούς στην ευρύτερη περιοχή της Καππαδοκίας. Η ομοιότητες στη μορφολογική αναλογία των αγιογραφιών της Καππαδοκίας με τα μωσαϊκά της Αγίας Σοφίας της Θεσσαλονίκης, χρονολογημένα στο τελευταίο τέταρτο του 9ου αιώνα, αλλά και οι ομοιότητες με άλλες εκκλησίες στην Κωνσταντινούπολη και στη βόρειο Ελλάδα, αποδεικνύουν την μεταξύ τους στενή σχέση και εξάρτηση. Στοιχεία από την Σταύρωση, την Αποκαθήλωση και την Ανάληψη του Παλαιού Ναού εντοπίζονται σε εικόνες της Κωνσταντινούπολης γύρω στα τέλη του 9ου και στις αρχές του 10ου αιώνα. Στη μακρινή και απομονωμένη Καππαδοκία, παρότι οι αγιογραφίες υπολείπονται καλλιτεχνικά των άλλων σωζόμενων Ναών του Βυζαντίου, περιλαμβάνουν στοιχεία ντόπιων εικονογραφικών λεπτομερειών και μπορούν να συνδεθούν ως προς την τεχνοτροπία και τα εικονογραφικά στοιχεία με άλλα μνημεία της αυτοκρατορίας Αυτό καταρρίπτει τα επιχειρήματα ορισμένων ερευνητών και ιστορικών, οι οποίοι επηρεασμένοι από την μεγάλη απόσταση που χώριζε την Καππαδοκία με την μητρόπολη, απέδωσαν τον αγιογραφικό διάκοσμο, όχι μόνο της Παλαιάς εκκλησίας των Στεφάνων αλλά και των άλλων τριγύρω βραχοκκλησιών κατά την χρονική αυτή περίοδο, σε προγράμματα συροπαλαιστινιακής παράδοσης. Ο Νέος Ναός: περιγραφή των αγιογραφιών και της τεχνοτροπίας. Βλέποντας περιμετρικά με μια πρώτη ματιά το εσωτερικό του Νέου Ναού, ταυτίζουμε αμέσως το περίτεχνο και φιλόδοξο εικονογραφικό πρόγραμμα με την αρχιτεκτονική σύλληψη του καθολικού. Η ποιότητα του διάκοσμου φαίνεται και από τα υλικά που επιλέχθηκαν. Φύλλα χρυσού και ασημιού χρησιμοποιήθηκαν στα φωτοστέφανα του Ιησού και της Παναγίας. Εντυπωσιάζει ακόμη η χρήση για φόντο ενός σκούρου μπλε χρώματος (σκούρο blue-marine) το οποίο προέρχεται από επεξεργασία του ορυκτού λαζούλιθου [lazulite], και των φωσφορικών αλάτων αργιλίου, μαγνησίου και σιδήρου που περιέχει, το οποίο αγόραζαν από την Ανατολή. Την εποχή εκείνη η αξία του θα ήταν αντίστοιχη του χρυσού, Αυτό το σκούρο μπλε χρώμα σπάνια το συναντάμε σε εικονογραφημένα χειρόγραφα και στην μνημειακή ζωγραφική. Την χρονική αυτή περίοδο και νωρίτερα, τόσο στην Καππαδοκία όσο και στα Παράλια, χρησιμοποιούσαν τον φθηνότερο αζουρίτη σε μαύρο φόντο για να αποδώσουν μπλε απόχρωση, όπως αυτό φαίνεται στον Παλαιό Ναό. Ο βασικός διάκοσμος απαρτίζεται κυρίως από τον χριστολογικό κύκλο, ο οποίος ξεκινάει από τον θολοκαμαρωτό βόρειο θάλαμο με τον Ευαγγελισμό της Θεοτόκου που είδαμε προηγουμένως. Πάνω από την αρχή της αψίδας της Πρόθεσης, βρίσκονται τρεις σκηνές σε χρονολογική σειρά από τα δεξιά προς τα αριστερά. Το ύδωρ της ελέγξεως από τα απόκρυφα κείμενα και ο Ασπασμός βρίσκονται εκατέρωθεν των μορφών της Παναγίας και του Ιωσήφ. Ο κύκλος συνεχίζεται με το Όνειρο του Ιωσήφ και το Ταξίδι στην Βηθλεέμ που εικονογραφήθηκαν στο βόρειο τύμπανο. Στη δυτική πλευρά του θόλου έχουμε μία μεγάλου μεγέθους Γέννηση. Κάτωθεν η προσκύνηση των Μάγων. Η αφήγηση συνεχίζεται στην ζώνη της μαρκίζας. Ξεκινάει στην ανατολική όψη της αντηρίδας που χωρίζει τον Νέο από τον Παλαιό Ναό και συνεχίζει από τα αριστερά προς τα δεξιά σε ολόκληρο το καθολικό καταλήγοντας στην άλλη άκρη της εισόδου στον Παλαιό Ναό. Κάτω από τις εικόνες με τους Μάγους έχουμε επιπλέον σκηνές από την νηπιακή ηλικία του Χριστού: την Φυγή στην Αίγυπτο, την Υπαπαντή. Στον βόρειο τοίχο η αφήγηση συνεχίζει με τη σκηνή της Βάπτισης και λίγο πριν το τέλος η κλήση των Αποστόλων στο τέλος του τοίχου ο Χριστός στον Γάμο στην Κανά. Οι σκηνές αυτές διαδέχονται η μία την άλλη ώστε να χωρέσουν στο στενό διάστημα ανάμεσα στην αψίδα και τον βόρειο τοίχο. Όλα τα διαστήματα των παραπετασμάτων φιλοξενούν τα Θαύματα του Χριστού. Στον τοίχο ανάμεσα στο Βήμα και το Διακονικό βρίσκουμε την Μεταμόρφωση, ενώ η σειρά των Θαυμάτων συνεχίζεται στο κέντρο του νότιου τοίχου όπου ολοκληρώνεται με την ίαση του πραλυτικού την Ανάσταση του Λαζάρου κατόπιν δε έχουμε σκηνές από τον κύκλο των Παθών. Ακολουθούν η είσοδος στην Ιερουσαλήμ και ο Μυστικός Δείπνος στην μαρκίζα του νότιου τοίχου. Στην κεντρική αψίδα, στη κόγχη του Ιερού, παρουσιάζεται μοναδικού κάλλους σκηνή, η τελευταία πράξη των Παθών, η Σταύρωση. Σε καμιά λαξεμένη εκκλησία στην Καππαδοκία αλλά και δυτικότερα στα Παράλια, δεν συναντάμε την κεντρική αψίδα και την κόγχη του Ιερού, να κοσμούνται με τη Σταύρωση. Ο εικονογραφικός πλούτος αυτής της σκηνής στο Νέο Ναό, αποτελεί μία από τις πλουσιότερες απεικονίσεις της Σταύρωσης που συναντάμε σε βυζαντινό μνημείο. Μου προκάλεσε εντύπωση ότι παρά την κυρτή λαξεμένη επιφάνεια της κόγχης, οι κεραίες του σταυρού αποτελούν μία ευθεία. Η αποκορύφωση του εικονογραφικού κύκλου εντοπίζεται στη κεντρική θολολαξεμένη καμάρα του καθολικού. Πρόκειται για την Ανάληψη του Χριστού, ο οποίος εμφανίζεται στην κορυφή του θόλου, περιμετρικά δε τέσσερις αγγέλους να τον περιβάλλουν. Βλέπουμε επίσης μία εικόνα του Χριστού να ευλογεί τους Αποστόλους πριν την αναχώρησή Του. Άλλες σκηνές μετά τα Πάθη κύκλου εμφανίζονται στον καμαρωτό θόλο του νότιου κλίτους του καθολικού. Εκτός του χριστολογικού κύκλου, στον Νέο Ναό εμφανίζονται και πολλές απομονωμένες εικόνες Αγίων και Προφητών καθώς και σκηνές από Βίους Αγίων . [¨Αγος Βασίλειος] Στην κόγχη της αψίδας της Πρόθεσης εμφανίζεται ο Χριστός ένθρονος, περιστοιχισμένος από τους Αρχαγγέλους. Εντυπωσιακή είναι η εικόνα της Παναγίας της Ελεούσας ανάμεσα στις αψίδες της Πρόθεσης και του Ιερού. Η εικόνα αποτελεί την τέλεια ποιότητα εικόνας ολόκληρου του Ναού. Η τοιχογραφία αυτή είναι η πρώτη που βλέπεις μπαίνοντας στο καθολικό. Από τις σωζόμενες αγιογραφίες προκύπτει το συμπέρασμα ότι το εικονογραφικό πρόγραμμα του Νέου Ναού, είναι από τα σπουδαιότερα της μεσοβυζαντινής περιόδου καθώς και ότι ο ζωγράφος-καλλιτέχνης που το εκπόνησε θα πρέπει να ήταν υψηλού επιπέδου και εξειδίκευσης. Βλέπουμε καθαρά ότι το συνολικό εικονογραφικό πρόγραμμα του Νέου Ναού απαρτίζεται όχι μόνο από σειριακές αφηγηματικές σκηνές (π.χ. Γέννηση, Πάθη κλπ.), αλλά και από μεγάλες ανεξάρτητες παραστάσεις (π.χ. Σταύρωση, Ανάληψη κλπ.)/ Μία σύγκριση της εικονογράφησης μεταξύ του Παλαιού και του Νέου Ναού δείχνει τη διαφορά στην τεχνοτροπία των μορφών. Στο Νέο Ναό η μορφολογία και η σύνθεση είναι πιο ζωντανή από τις εικόνες του Παλαιού Ναού και παρατηρούμε σαφέστατα τις διαφορετικές αισθητικές ανησυχίες των καλλιτεχνών του Παλαιού και του Νέου Ναού. Η συνέπεια, το στυλ και η συνοχή των εικόνων του προγράμματος του Νέου Ναού αποδεικνύει ότι αποτελούν μία ενιαία και αναπόσπαστη φάση διακόσμησης. Είναι βέβαιο ότι ο χρόνος που απαιτήθηκε για ένα τέτοιο μνημειώδες έργο μέσα στο βράχο θα πρέπει να ήταν μεγάλος. Βλέποντας όμως το έργο συνολικά, βεβαιώνεσαι ότι ο μεγαλύτερος εικονογραφικός κύκλος του Νέου Ναού, φαίνεται να έχει δημιουργηθεί σε μία φάση και από έναν καλλιτέχνη. Παρατηρώντας τον αγιογραφικό διάκοσμο της λαξεμένης εκκλησίας των Αγίων Αποστόλων στο Çavuşin, 4 χιλιόμετρα βορειότερα του Ναού των Στεφάνων, η οποία λαξεύτηκε αμέσως μετά τη νίκη του Νικηφόρου Φωκά επί των Αράβων στα 963, βλέπουμε την στενή σχέση και εξάρτησή της από την εκκλησία των Στεφάνων. Η χριστολογική αφήγηση των δύο Ναών παρουσιάζει πολλές ομοιότητες. Η σχέση φαίνεται σε όλα σχεδόν τα εικονογραφικά στοιχεία. Το σύμπλεγμα της Ανάληψης και της Ευλογίας των Αποστόλων του κεντρικού θόλου του Νέου Ναού, αποτελεί και το κεντρικό θέμα του προγράμματος του καθολικού του Cavuşin. Η απεικόνιση στην εκκλησία του Cavuşin που ήταν μάλλον αφιερωμένη στους Δώδεκα Αποστόλους, [πολλοί ερευνητές την ονομάζουν Τιμίου Προδρόμου], δεν διαθέτει την αισθητική γλύκα της εκκλησίας των Στεφάνων, η οποία από ότι φαίνεται ήταν η Εκκλησία πρότυπο. Η ανωτερότητα και το προβάδισμα της εκκλησίας των Στεφάνων φαίνεται στα χρώματα, στα φύλλα χρυσού, στο βαθύ μπλε και το βαθύ κόκκινο, που δεν τα βλέπουμε στην εκκλησία στο Cavuşin. Συμπεραίνουμε λοιπόν ότι η εκκλησία των Στεφάνων, ένα έργο υψηλής βυζαντινής τέχνης και ποιότητας, σπάνια θα προέκυπτε από ένα χαμηλότερης. Έτσι μπορούμε με μεγάλη ασφάλεια να τη χρονολογήσουμε πριν το 963. Η αρχιτεκτονική της Tokali kilise αποτέλεσε πρότυπο για μεταγενέστερους και σύγχρονους ναούς, σαν ενιαίο δε σύνολο από κοινού με τον εικονογραφικό διάκοσμο, είναι μία από τις σπουδαιότερες πηγές έρευνας των ιστορικών της τέχνης κατά τη μεσοβυζαντινή περίοδο.

GOREME Ο ΝΑΟΣ ΤΩΝ ΣΤΕΦΑΝΩΝ (TOKALI KILISE)

Μερσίνα Σεπτέμβριος 1924. Οι Ρωμιοί της Χριστιανικής Ανατολής, εκπατρισμένοι. «Αλάϊ-Μαλάϊ»

Η ΔΙΚΙΑ ΜΑΣ ΚΑΠΠΑΔΟΚΙΑ

Στα πολύ παλιά χρόνια από την εποχή των Σταυροφόρων οι Άραβες αλλά και οι Τούρκοι την καλούσαν Ρούμ-Ελί, δηλαδή χώρα των Ρωμιών. Εμείς μιλούσαμε την ελληνική γλώσσα λίγο παρεφθαρμένα και ιδιόρρυθμα, χρησιμοποιώντας αρχαίες ελληνικές λέξεις, αλλά έτσι τα μάθαμε και μιλούσαμε παντού, στο σπίτι, στο σχολείο, στα παιχνίδια. Φυλάξαμε πεισματικά τη γλώσσα, την ορθόδοξη πίστη μας, τις λαϊκές παραδόσεις το εθνικό μας φρόνημα. Αλλά και οι πατριώτες στα τουρκόφωνα χωριά ήταν και αυτοί Χριστιανοί. Στην καρδιά και στη σκέψη, παντού γραμμένο «Κύριε βοήθη τον δούλο σου». Δεν απαρνηθήκαμε και δεν αποκηρύξαμε ποτέ την εθνική μας ταυτότητα, εμμέναμε στις ελληνικές πατρογονικές παραδόσεις δεν υποκύψαμε στον εκτουρκισμό. Ο Θεός και η Εκκλησία διαφύλαξαν εμάς και τους παππούδες μας αιώνες πρότερα. Τα καταφέραμε τόσες γενεές, αιώνες πριν, να τηρούμε ως «Έλληνες» τον κοινό νόμο της Ορθοδοξίας, της αγάπης και της φιλοξενίας. Στα χρόνια της «ανταλλαγής», εδώ στην Ελλάδα, αντί να μας «φιλοξενήσουν», ως εθνικά αυτάδελφους, ως ομόφυλους, εμάς τους απομονωμένους στην ενδοχώρα και στα βάθη, στα υψίπεδα της Ανατολής, εμάς που διδαχθήκαμε στα σχολειά μας την ίδια κοινή ιστορία, μας παραπέταξαν. Από τότε πέρασε κοντά ένας αιώνας και μόλις προ μικρού τους αναγνώρισαν. Μόλις προ-ολίγου αναγνώρισαν τη «συμβολή-συνεισφορά» στο χτίσιμο και στον επαναπροσδιορισμό του νεότερου ελληνισμού.

ΜΝΗΜΕΣ ΡΩΜΙΟΡΘΟΔΟΞΗΣ ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΑΣ

Εκεί, στην Καππαδοκία, τη Χριστιανική Ανατολή, εκεί κατανοείς βαθειά την έννοια της ευσέβειας και ευλάβειας, βλέποντας τις απείρου ομορφιάς αγιογραφίες-νωπογραφίες στις εκκλησιές μας, στα πετρομονάστηρά μας. Στο άκρο του χριστιανικού έθνους, όχι μόνο με την έννοια της γενέτειρας των προγόνων μου χώρας, αλλά και ως της χώρας όπου το «πρώτον» καλλιεργήθηκε η Ρωμιορθόδοξη Σκέψη. Βηματίζεις στην Καππαδοκία, στα χωριά και στις πόλεις μας, όπου ζούσαν ελληνικοί χριστιανικοί πληθυσμοί, βλέπεις το όριο του Ελληνισμού, βλέπεις το κάλλος και τον πλούτο της φυλής μας, της γενεάς μας. Αν κάνουμε μία γρήγορη αναδρομή στην ιστορία της Ελλάδος στα τελευταία 2.500 χρόνια, οι περισσότεροι θα συμφωνήσουμε ότι μετά την πτώση της Βασιλεύουσας, η πλέον μελανή σελίδα είναι αυτή της Μικρασιατικής Καταστροφής. Αποτέλεσμα αυτής ο εκπατρισμός του ελληνικού κόσμου, των Ρωμιών της Μικρασίας, από τις πατρογονικές του εστίες. Στα τέλη του 19ου αιώνα, ο μισός πληθυσμός της αντίπερα του Αιγαίου χώρας, ήταν ελληνικός. Είχε βαθειά καταχωρισμένα όλα τα βασικά καθοριστικά και χαρακτηριστικά στοιχεία, όπως γλώσσα, ήθη, έθιμα και παραδόσεις, τα οποία βίωσε και δέχθηκε από γενεάς εις γενεά. Είχε εθνική-ελληνική συνείδηση. Και όμως πολλοί λίγοι Ελλαδίτες το γνώριζαν. Στα χρόνια της προσφυγιάς τους βάφτισαν «πρόσφυνγκες» και «τουρκόσπορους-τουρκομερίτες», έτσι τους υποδέχθηκαν. Έτσι άρχισε ο αγώνας για επιβίωση, ο αγώνας για ένταξη-ενσωμάτωση, ο αγώνας συναρμογής. Ο πρώτος χρόνος δεν παλεύονταν, θεριό ανήμερο, ανίκητο. Αριθμητής: ένας δρόμος δύσκολος, η περιπλάνηση, η ζητιανιά, οι κακουχίες, η πείνα, η δίψα. Παρονομαστής: η άρνηση, η αμφισβήτηση, η κοινωνική απομόνωση-απαγόρευση. Πολλοί ιστορικοί και ερευνητές, μελέτησαν διεξοδικά και κατέγραψαν πληρέστατα πάντα όσα είχαν σχέση, με την ιστορική διαδρομή, την κοινωνική, οικονομική, θρησκευτική και πολιτιστική πλευρά του θέματος, την ένταξη και αφομοίωση, την καθαρότητα των τουρκόφωνων Ρωμιορθόδοξων, τα ήθη και έθιμα, τις λαϊκές παραδόσεις τον τρόπο ζωής κλπ σε δεκάδες ιστορικές αναλύσεις-μελέτες. Όμως το ουσιώδες μέρος περικλείεται στη φράση: «Nufus mübadelesi eşit göç anlasmasi. Μübadil eşit göçmen, göçen insanlar». Ανταλλαγή πληθυσμών σημαίνει συνομολογούμενη προσφυγιά. Ανταλλαγή πληθυσμών σημαίνει πρόσφυγιά-εκπατρισμό. Κύριο γνώρισμα σε όλες τις διασπαρμένες προσφυγικές ομάδες η συνοχή, η ελκτική αυτή δύναμη που στερέωνε αλλήλους, η αλληλεξάρτηση, η φιλαλλία, ο κοινός σκοπός. Γράφω σήμερα και ακούω καθαρά το χθες, ακούω τον ελληνόφωνο Καππαδόκη [Συλατενό] μπάρμπα Λάζαρο [αδελφό της γιαγιάς μου της Βαρβάρας]: «……… για διέ η γενεά μας πάλευε αδιάλειπτα. Εκεί στην Πατρίδα με τον τούρκικο εθνικισμό, εδώ στην παλιά-Ελλάδα με τον ελλαδικό ……. » Γράφω σήμερα και ξαναζωντανεύει το χθες. Στα πολύ παλιά χρόνια από την εποχή των Σταυροφόρων οι Άραβες αλλά και οι Τούρκοι την καλούσαν Ρούμ-Ελί, δηλαδή χώρα των Ρωμιών. Εμείς μιλούσαμε την ελληνική γλώσσα λίγο παρεφθαρμένα και ιδιόρρυθμα, χρησιμοποιώντας αρχαίες ελληνικές λέξεις, αλλά έτσι τα μάθαμε και μιλούσαμε παντού, στο σπίτι, στο σχολείο, στα παιχνίδια. Φυλάξαμε πεισματικά τη γλώσσα, την ορθόδοξη πίστη μας, τις λαϊκές παραδόσεις το εθνικό μας φρόνημα. Αλλά και οι πατριώτες στα τουρκόφωνα χωριά ήταν και αυτοί Χριστιανοί. Στην καρδιά και στη σκέψη, παντού γραμμένο «Κύριε βοήθη τον δούλο σου». Δεν απαρνηθήκαμε και δεν αποκηρύξαμε ποτέ την εθνική μας ταυτότητα, εμμέναμε στις ελληνικές πατρογονικές παραδόσεις δεν υποκύψαμε στον εκτουρκισμό. Ο Θεός και η Εκκλησία διαφύλαξαν εμάς και τους παππούδες μας αιώνες πρότερα. Τα καταφέραμε τόσες γενεές, αιώνες πριν, να τηρούμε ως «Έλληνες» τον κοινό νόμο της Ορθοδοξίας, της αγάπης και της φιλοξενίας. Στα χρόνια της «ανταλλαγής», εδώ στην Ελλάδα, αντί να μας «φιλοξενήσουν», ως εθνικά αυτάδελφους, ως ομόφυλους, εμάς τους απομονωμένους στην ενδοχώρα και στα βάθη, στα υψίπεδα της Ανατολής, εμάς που διδαχθήκαμε στα σχολειά μας την ίδια κοινή ιστορία, μας παραπέταξαν. Από τότε πέρασε κοντά ένας αιώνας και μόλις προ μικρού τους αναγνώρισαν. Μόλις προ-ολίγου αναγνώρισαν τη «συμβολή-συνεισφορά» στο χτίσιμο και στον επαναπροσδιορισμό του νεότερου ελληνισμού. Μέχρι και σήμερα στην Καππαδοκία πλανιέται η Ρωμιοσύνη. Είναι εκεί, σε κάθε βήμα, σε κάθε ματιά, σε κάθε χωριό. Από τότε αλλά και μέχρι και σήμερα οι Τούρκοι διηγούνται ιστορίες των παππούδων τους για τους Ρωμιούς. Σαν έφυγαν οι Ρωμιοί, ερήμωσε ο τόπος, Τα επόμενα είκοσι πέντε (25) χρόνια, ήταν χρόνια μαύρα, χρόνια πείνας και δυστυχίας. Κρυώναμε και πεινάγαμε. Η Συνθήκη της Λοζάνης έκανε ένα καλό στην Ελλάδα και ένα κακό για την Τουρκία. Έφυγαν οι Ρωμιοί και εμείς πεινάσαμε. Έφυγαν οι Ρωμιοί, πήγαν στην Ελλάδα και την έσωσαν και τώρα καμαρώνει στην Ευρώπη». Θέλω να σημειώσω ότι μέχρι και την προηγούμενη εικοσαετία αρκετοί γερο-Τούρκοι στην Καππαδοκία μίλαγαν ακόμα ελληνικά. Πολλοί απόγονοι ανταλλαξίμων Καππαδοκών προσφύγων, δεύτερης και τρίτης γενιάς, που ταξίδεψαν πίσω στις προγονικές εστίες, το είπαν «ταξίδι ζωής. Από τον ευλογημένο αυτόν τόπο κατάγονταν οι γονείς μου Άνθρωποι «εν αρετή» και ευσεβείς. Στο σπίτι του Κωστή Μελετιάδη στη Σινασό, Ζωγραφιά-εγκαλλώπισμα περισσής τέχνης η οροφή. Κυκλικά στην περιφέρεια διαβάζουμε: «ΠΑΡΟΙΚΟΙ ΚΑΙ ΔΙΑΒΑΤΑΙ ΕΣΜΕΝ ΠΑΝΤΕΣ ΕΙΣ ΤΟΝ ΚΟΣΜΟΝ, ΤΗΣ ΞΕΝΙΑΣ Δ’ΕΥΧΑΡΙΣΤΩΣ ΤΟΝ ΚΟΙΝΟΝ ΝΟΜΟΝ ΠΛΗΡΟΥΜΕΝ» Με αυτά τα στοιχεία συναντήθηκα πριν από μισό αιώνα, σαν πρωτάκουσα, παιδί τότε, τα πρώτα δύο ακούσματα: «Τόξασι ο Τεός» και αμέσως μετά «Αλλάχ σουκούρ». Μετά ήρθαν τα πρώτα σχολικά χρόνια, τα πρώτα βήματα στη μάθηση, τα πρώτα μικρά ερωτήματα. Τα καλοκαίρια, ήταν τότε που στους μαχαλάδες και στις γειτονιές, τσούρμο τα παιδιά παίζαμε τόπι. Νύχτωνε, εμείς εκεί, μούσκεμα στον ιδρώτα, με τα παπούτσια ξεχαρβαλωμένα παίζουμε ακόμα. Το τόπι κατέληξε ανάμεσα στα πόδια του Μποτός-αγά, καθόταν στο μόνιμο στέκι του, στο πέτρινο σκαλί μπροστά στην αυλή του σπιτιού. Το σπίτι μας τριάντα μέτρα παραπέρα. Κοιτάζω τα παπούτσια μου, χάλια αδιόρθωτα. Βαγγέλη γιαβρούμ γκέλ, μπεν γιαπάριμ….. Τα παπούτσια στο γόνατο, τάκ-τάκ το σφυράκι, τα προκάκια στο στόμα, εγώ δίπλα του, τον χαζεύω ….. Μποτός-αγά, στην πατρίδα παίζατε τόπι στους μαχαλάδες ……………… έβγαλε βαθύ αναστεναγμό και άρχισε να διηγείται………. Θυμάμαι τους ξεχασμένους γερο-πρόσφυγες [Unutulan Büyük Göç] που αντί για παραμύθια και βασιλόπουλα, μας διηγούνταν τη ζωή στην Πατρίδα, αλλά και τα τσουβάλια βάσανά που φορτώθηκαν…………. -- Ευχαριστώ τον πατέρα μου και δάσκαλό μου Θεοφάνη Σταματιάδη του Λαζάρου, υπηρετήσαντα το ψαλτήρι επί 70 συνεχή έτη, χωρίς καμία χρηματική ή άλλη αντιπαροχή. Άριστο χειριστή της ελληνικής γλώσσας. Μαθητή του Ιάκωβου Ναυπλιώτη και γλυκύτατο ψάλτη. --Ευχαριστώ την πολυβασανισμένη μητέρα μου, το «Σωφρονάκι μας», και «ακούω» τα λόγια της: «Σ’αυτόν τον κόσμο μία ελεημοσύνη και ένα χαμόγελο μένουν. Του κόσμου όλα τα καλά σ’αυτόν τον κόσμο μένουν». [ Dünyan'in mali Dünyanda kalir]

ΤΟ ΟΔΟΙΠΟΡΙΚΟ ΤΟΥ ΕΚΠΑΤΡΙΣΜΟΥ

ΤΟ ΟΔΟΙΠΟΡΙΚΟ ΤΟΥ ΕΚΠΑΤΡΙΣΜΟΥ Τα κατωτέρω, αποτελούν μαρτυρική κατάθεση του προπάππου μου ata-dede Θεοφάνη [1857-1934] στον εγγονό του και πατέρα μου [Babacim] Θεοφάνη, δεκατετράχρονο παιδί τότε, ο οποίος κατέγραψε και κράτησε κάποιες σημειώσεις σχετικά με την αφήγηση-κατάθεση του εκπατρισμού, τις οποίες σου παραθέτω: «Ο πατέρας σου ο Λάζαρος, μου έστελνε στο χωριό τακτικά, διάφορα έντυπα αλλά και εφημερίδες της Πόλης [Ανατολή και Νεολόγο], από τις οποίες μαθαίναμε τα «χαπάρια του κόσμου». Χρόνια πολέμων ήταν τα τελευταία είκοσι (20) χρόνια. Όλο το Μπαλκάν-Γιαριμαντασί [βαλκtανική χερσόνησος], αναστατωμένο. Μετά τον χαμένο πόλεμο της Σμύρνης, το χωριό μας βουβό, αμίλητο, φοβισμένο. Και τι δεν άκουγες και τι δεν έβλεπες. Ρωμιούς βασανισμένους να πορεύονται εξόριστοι. Έβλεπες τα καραβάνια, έβλεπες τη γενεά μας ρακένδυτη, να σέρνει τα πόδια, άκουγες τα κλάματά τους, πονούσε η ψυχή σου. Ήταν ο μήνας Μάρτιος του 1924, όταν ήρθε στο χωριό το «ταλιμάτι» [talimat= διαταγή] από τη Νεάπολη, το έστειλε ο Καϊμακάμης στη δημογεροντία. Το είδα με τα μάτια μου. Όλα όσα άκουγα [έρχεται ανταλλαγή mübadele geliyor] τον τελευταίο χρόνο, τα είδα γραμμένα σε επίσημο κρατικό τούρκικο χαρτί. Και τι έγραφαν μεταξύ άλλων: ότι όσοι δεν εμφανιστούν αυτοπροσώπως στην καταγραφή και στην απογραφή των περιουσιών τους, αυτές δημεύονται. Γνώριζαν καλά ότι πολλοί Ρωμιοί οικογενειακά ζούσαν στην Πόλη. Το χαρτί γραμμένο στα τούρκικα, το διάβασε ο παπά-Βασίλης στην εκκλησία, αλλά δεν πρόλαβε να το τελειώσει. Κραυγές πόνου παντού, μέσα και έξω από το Ναό, όλο το χωριό ήταν βλέπεις εκεί. Όλοι οι χωριανοί, μα όλοι οι χωριανοί αγκαλιασμένοι κλαίνε. «Δεν ήταν διές κι’εύκολο να αφήσουμε τα κόκαλα των παππούδων μας, τις εκκλησιές μας, τα σχολειά μας, τα κτήματα και τα σπίτια μας εκεί». Ήταν όμως και η αγάπη για την Ελλάδα γραμμένη μέσα μας, βαθειά στην καρδιά μας. Έτσι μεγαλώσαμε, έτσι μαθαίναμε τα παιδιά μας. Ελλάδα λέγαμε και κλαίγαμε από χαρά. Ήταν πια οριστικό και βέβαιο, ότι θα φεύγαμε. Η γιαγιά-Φώτα έκλαιγε και παρακαλούσε κάθε μέρα δεν σταματούσε το κλάμα και τα μοιρολόγια σαν να είχαμε «σεραντάμερνα». «Αμά το Θεγό, τα δώδεκα Αποστόλ και ούλα τα Αγίους περικάλνε τα ετά» [Το Θεό τους δώδεκα Αποστόλους και όλους τους Αγίους, αυτούς παρακαλούσε]. «Παναΐά σύφτα γλύτω μας» [Παναγία έλα γρήγορα και γλύτωσέ μας] Σαν ξάπλωνα το βράδυ που να κοιμηθώ, όλο και ρωτούσα και απάντηση δεν έπαιρνα : Τι αμαρτίες κάναμε;;;;; ποιον αδικήσαμε;;;;; γιατί Θεέ μου μας εξορίζεις σαν τους Ιουδαίους…... Οι νέοι του χωριού ανυπόμονοι, περίμεναν τη μέρα της «Ελλάδας» από το χειμώνα. Τραγουδούσαν, χόρευαν, έκαναν όνειρα. «Να (θα) έρτουν μέρες λευτεριάς» φώναζαν. Τις επόμενες εβδομάδες, ορίστηκε η επιτροπή του χωριού που θα βοηθούσε να γραφτούν οι περιουσίες των χωριανών. Πρόεδρος ο θείος Γιακείμης, γραμματέας ο Παπα-Γιάννης, ο Δημήτρης ο Καράκηζ, ο Σωτήρης Μαυροβασιλειάδης και ο Λάζαρος Εξαρχίδης. Πρώτη τους δουλειά: πλήρωσαν μαραγκό από τη Νεάπολη για να ετοιμάσει ξύλινα μεγάλα κουτιά, εκεί θα βάζαμε τα Ιερά και πολύτιμα σκεύη της Εκκλησίας. Ήταν πια Απρίλιος του 1924, όμορφες μέρες ξημέρωνε ο Θεός, χρόνια είχαμε να τις δούμε. Χαρά Θεού ήταν. Αρκετοί χωριανοί από την Πόλη «ήρτανε», στα σπίτια τους. Με τους Τούρκους ζούσαμε αγαπημένα. Ήταν καλοκάγαθοι. Αυτοί δούλευαν τα κτήματά μας και φρόντιζαν τα ζώα μας και τι ζητούσαν;;; ένα πιάτο φαΐ. Το Πάσχα περίμεναν το κουλούρι και το κόκκινο αυγό τους και τους το δίναμε χαλάλι, με την καρδιά μας [helal olsun]. Στον Τούρκο αν δώσεις δυο φέτες παστιρμά και μια «πούκα» [μπουκιά] ψωμί δεν το ξεχνά ποτέ, όσα χρόνια και αν περάσουν θα το λέει σαν παραμύθι στα εγγόνια του. Στα τέλη του Ιουλίου έφθασαν στο χωριό οι πρώτοι Τούρκοι ανταλλάξιμοι από την Κοζάνη [Kozanali]. Ταλαίπωροι, νηστικοί άρρωστοι, «βερέμηδες» και όμως, εμείς είμασταν αυτοί που τους ταΐσαμε και τους ποτίσαμε. Πολλοί ήξεραν και μιλούσαν ελληνικά. Οι ντόπιοι Τούρκοι δεν τους ήθελαν, μιλούσαν με άσχημα λόγια, τους έδιωχναν. Πολλοί Συλατενοί πουλούσαν τρόφιμα που περίσσευαν και μικροπράγματα στους νεοφερμένους Τούρκους. Στο σπίτι μας μπήκαν οι Τούρκοι μια δυο μέρες σαν μπήκε ο Αύγουστος, εμείς έξω, από δω κι από κει. Εγώ το βράδυ σαν «μπεκτσής» φυλούσα τα «ντέγκια» [τα συσκευασμένα κουτιά], περιμένοντας την «κομισιόν» την «επιτροπή» από τη Νίγδη, η οποία ήρθε δέκα μέρες περίπου πριν ξεκινήσουμε. Είδε το χαρτί που μας μοίρασαν συμπληρωμένο, είδε τα «ταπού» και τα «χοτζέτια», [τίτλοι], του σπιτιού, του καζίν, του φούρνου ……., τα έγραψαν σε νέα κατάσταση, και αυτό ήταν. Μετά, φορτώσανε σε καμήλες και σε μεγάλα αραμπάδια όλο μας το «μπερεκέτι» και το πήγαν συνοδεία στο Ουλούκισλα στο τρένο. Έγραψα στο χαρτί: «Τούτη είναι χώρα Ρωμιών, χώρα των Ρωμιών Συλατενών», το έβαλα σε γυάλινο μπουκάλι και το έθαψα βαθειά, αλέτρι να μην το φθάνει. Ήταν Κυριακή η τελευταία μέρα. Πρωί-πρωί χαράματα ήρθαν από τη Νεάπολη Τούρκοι αραμπατζήδες, όλοι οι Συλατενοί πριν ξεκινήσουμε κοινωνήσαμε στο Ναό. Οι Τούρκοι όλοι μαζεμένοι, κλαίνε ομαδικά, μας αγκαλιάζουν, μας φιλούν και στα δύο χέρια. «Ο Θεός να σας ανταποδώσει τις καλοσύνες που μας κάνατε διπλά». Τι θα γίνουμε χωρίς εσάς, ποιο το χάλι μας, θα πεινάσουμε!!!. Ο γιασλί-Αλή, χίλιες φορές το είπε τρέχοντας σαν τρελός ξοπίσω: «Helal edin» [Κάντε χαλάλι όσα μας δώκατε]. Ξεκινήσαμε, τα βήματά μας στον ίδιο δρόμο της ξενιτιάς που βημάτιζαν τα παιδιά μας για την Πόλη, σε λίγο, λίγο πριν το μεσημέρι φάνηκε η Μαλακοπή. Ανάστα όλος ο Κύριος. Όλη η Μαλακοπή στο πόδι, ετοιμάζονταν κι αυτοί για το ταξίδι. Σταματήσαμε λίγο να ξεκουραστούν τα ζώα. Πριν το απόγευμα περνούμε από το Γκιολτζούκ [Λίμνα], το χωριό έρημο και μόνο, ούτε ψυχή και αργά το απόγευμα φθάσαμε στο Ανταβάλ. Πολλοί έδωκαν παράδες και κοιμήθηκαν στα χάνια. Πρωί-πρωί ξεκινήσαμε και λίγο πριν το βράδυ φθάσαμε στο σταθμό του τρένου στο Ουλούκισλα. Τρεις μέρες αναμονή, Εν τέλει το απόγευμα της τρίτης μέρας το τρένο ξεκίνησε και μετά από δυο μέρες φθάσαμε στη Μερσίνα. Δίπλα στη θάλασσα ντουνιάς «αλάϊ-μαλάϊ». Οι Ρωμιοί της Χριστιανικής Ανατολής, εκπατρισμένοι, αναμένουν ……. Τα βάσανα μόλις είχαν αρχίσει. «Neler geldi bu garip basima, daha da neler gelecek» [Και τι δεν ήρθε σ’αυτό το έρημο κεφάλι μου και ακόμα τι θα έρθει…] Σε σας, στη νέα γενεά θα ξημερώσουν καλλίτερες μέρες, να είσαι πάντα με την ελπίδα φίλος.

Cappadoce

Cappadoce

Οι Καππαδόκες

Οι Καππαδόκες Η ιστορία της Καππαδοκίας ανάγεται στη νεολιθική εποχή γεγονός που αποδεικνύεται από μία τοιχογραφία του 6.200 πΧ η οποία θεωρείται η αρχαιότερη του κόσμου και απεικονίζει, μπροστά, τα σπίτια της περιοχής Τσατάλχογιούκ και πίσω το ηφαίστειο του Χασάνταγι να βγάζει λάβα και καπνούς. Κατά την 5η και 4η χιλιετία πΧ στην περιοχή υπήρχαν πολλά μικρά βασίλεια ενώ το 2.300 πΧ 17 βασιλείς της περιοχής ένωσαν τις δυνάμεις τους ενάντια στον βασιλιά των Ασσυρίων Ναρμασιν. Όντας λίκνο ενός από τους μεγαλύτερους πολιτισμούς της αρχαιότητας , του πολιτισμού των Χετταίων, οι οποίοι άρχισαν να εγκαθίστανται εκεί στις αρχές του 2.000 πΧ, η περιοχή της Καππαδοκίας φέρει ακόμη ανάγλυφα τα ίχνη του σε επιγραφές που βρέθηκαν. Μετά την κατάρρευση των Χετταίων η Καππαδοκία πέρασε διαδοχικά στα χέρια των Φρύγων, των Λυδίων, των Περσών, των Μακεδόνων του Μεγάλου Αλεξάνδρου, της δυναστεία των Αριαραθών και των Ρωμαίων. Το 17 μΧ έγινε ρωμαϊκή επαρχία και ολοκληρώθηκε ο εξελληνισμός της περιοχής που είχε αρχίσει πολύ νωρίτερα. Στα πρώτα χρόνια πρωτεύουσα της Καππαδοκίας έγινε η Καισάρεια, που παλαιότερα ονομαζόταν Μάζακα, αργότερα Ευσέβεια και σήμερα Κάισερι. Η Καισάρεια έγινε μία από τις σπουδαιότερες εκκλησίες και μητροπόλεις του Χριστιανισμού κατά τον 3ο και 4ο αιώνα. Οι μεγάλοι πατέρες της εκκλησίας, ο επίσκοπος Καισαρείας Φιρμιλιανός, ο επίσκοπος Νεοκαισάρειας Γρηγόριος ο Θαυματουργός, ο Λεόντιος και ο Ευσέβειος Καισαρείας, ο Βασίλειος ο Μέγας , ο Γρηγόριος ο Ναζιανζηνός και ο Γρηγόριος ο Νύσσης δόξασαν την Καππαδοκία. Τον 4ο αιώνα οι χριστιανοί δημιούργησαν είτε μέσα σε φυσικές σπηλιές είτε λαξεύοντας τα βράχια χιλιάδες εκκλησίες και ολόκληρα μοναστηριακά συγκροτήματα. Στην εποχή του Μεγάλου Κωνσταντίνου η Καππαδοκία μαζί με τον Πόντο έγινε ξεχωριστό κράτος με βασιλιά τον ανιψιό του Αννιβαλιανό. Μετά το θάνατο του Μεγάλου Κωνσταντίνου ο Αννιβαλιανός φονεύτηκε και η Καππαδοκία έγινε επαρχία του Ανατολικού Ρωμαϊκού κράτους. Η περιοχή δέχτηκε επιδρομές των Περσών του κράτους των Σασσανιδών, από τους Γότθους που κατέβαιναν από τον Πόντο και αργότερα από τους Ισαύρους . Τον 7ο αιώνα η Καππαδοκία υπέκυψε στην επιδρομή των Περσών ενώ στη συνέχεια και μέχρι τον 11ο αιώνα δέχτηκε παροδικές αλλά καταστρεπτικές επιδρομές των Αράβων. Οι συνεχείς επιδρομές που δεχόταν η περιοχή ανάγκασε τη Βυζαντινή Αυτοκρατορία, στην οποία ανήκε, να λάβει μέτρα χτίζοντας αναρίθμητα τείχη, και εφαρμόζοντας ένα μοναδικό σύστημα μυστικής επικοινωνίας. Χάρη στο σύστημα αυτό που βασιζόταν σε φωτεινά σήματα και λειτουργούσε σαν είδος τηλεγράφου οι κάτοικοι της περιοχής μπορούσαν μέσα σε μία ώρα να διαβιβάσουν στην Κωνσταντινούπολη το μήνυμα ότι πλησιάζουν εχθροί. Στην ύστατη προσπάθεια σωτηρίας από τους επιδρομής οι άνθρωποι κατέφευγαν σε υπόγειες πόλεις. Να σημειωθεί ότι ο βυζαντινός στρατηγός Νικηφόρος Φωκάς και μετέπειτα αυτοκράτορας είχε γεννηθεί στην Καππαδοκία. Μάλιστα με αφορμή την επίσκεψή του στην Καππαδοκία οικοδομήθηκε η εκκλησία Buyuk Guvercύnlύk (Μεγάλου Περιστερώνα) του Τσαβουσίν. Στα τέλη του 11ου αιώνα οι Σελτζούκοι σουλτάνοι της Περσίας υπέταξαν την Καππαδοκία στο κράτος τους. Εκείνα τα χρόνια με τη διαίρεση του μεγάλου περσικού κράτους προέκυψε το Σελτσουκικό κράτος του Ικονίου. Όταν στα τέλη του 13ου αιώνα διαλύθηκε το κράτος των Σελτζούκων οι διάφορες επαρχίες της Καππαδοκίας πέρασαν στα χέρια τοπικών δυναστειών ενώ μέρος της υπέκυψε στη δυναστεία του κράτους Καραμάν το οποίο καταλύθηκε από τους Οθωμανούς λίγα χρόνια μετά την άλωση της Κωνσταντινούπολης. Έκτοτε η Καππαδοκία παρέμεινε στα χέρια των Οθωμανών και σήμερα ανήκει στην Τουρκία. Από τα πρώτα κιόλας χρόνια του Χριστιανισμού δημιουργήθηκαν στην περιοχή ολόκληρα μοναστηριακά συγκροτήματα στα βράχια που βρίσκονται ανάμεσα στις κοιλάδες Ιχλάρα και Μπελίσιραμα (Περίστρεμμα). Οι πρώτοι χριστιανοί φαίνεται ότι επέλεξαν αυτή τη δύσβατη περιοχή για να προστατευτούν από τους διώκτες τους. Ανάμεσα στον 7ο και 8ο αιώνα μ.Χ λαξεύτηκαν εκκλησίες στα βράχια ανάμεσα στις δύο κοιλάδες και διακοσμήθηκαν με τοιχογραφίες. Την εποχή της εικονομαχίας, μεταξύ του 726 και 843 μ.Χ οι τοιχογραφίες αυτές υπέστησαν μεγάλες καταστροφές με αποτέλεσμα η Καππαδοκία να έχει μείνει μόνο με τις λαξευτές μονές και εκκλησίες. Από τις αρχαιότερες εκκλησίες της περιοχής είναι αυτή του Αγίου Δανιήλ που χρονολογείται στον 6ο αιώνα μ.Χ. Πρόκειται για ένα σταυροειδή ναό που στον κεντρικό του τρούλο απεικονίζεται η Ανάληψη του Ιησού . Στο δυτικό μέρος της εκκλησίας σώζεται τμήμα της απεικόνισης του Αγίου Δανιήλ και μορφής λέοντος. Όμως ο ναός του Αγίου Δανιήλ δεν είναι ο μόνος που σώζεται στην περιοχή. Υπάρχει μεγάλος αριθμός εκκλησιών με πλούσιο διάκοσμο και τοιχογραφίες που απεικονίζουν σκηνές από τον Ευαγγελισμό, τη Γέννηση, τους Τρεις Μάγους με τα δώρα και άλλες θρησκευτικές παραστάσεις που δυστυχώς βρίσκονται σε κακή κατάσταση εξ' αιτίας των φθορών που προξένησε όχι τόσο το πέρασμα των χρόνων αλλά το ανθρώπινο χέρι είτε λόγω θρησκευτικού φανατισμού είτε λόγω άγνοιας. Βέβαια η Τουρκία αρχίζει να ανακαλύπτει τον πλούτο τής ορθόδοξης παράδοσης στα εδάφη της και κινούμενη από το τουριστικό ενδιαφέρον προχωρά σε αναστηλώσεις ναών και μοναστηριών. Εκείνο που προκαλεί κακή εντύπωση στον Έλληνα επισκέπτη είναι ότι όλες σχεδόν οι εκκλησίες αναφέρονται με τουρκικά ονόματα χωρίς καν να υπάρχει στις επεξηγηματικές πινακίδες το ελληνικό όνομα που έφεραν στο παρελθόν. Στις σημαντικότερες εκκλησίες της περιοχής είναι η Pοrenli Seki Klise, η Εκκλησία των Φιδιών (Yύlanlύ Klise) , Eπritaώ Klise.

ΚΑΠΠΑΔΟΚΙΑ

ΑΠΛΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ

ΑΠΛΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ

Optical Illusion 2: Impossible Triangle?